Il-Kanzunetta ta’ Mħabba – Nick Cave

(Nota tat-traduttur: Din it-taħdita kienet ingħatat mill-kantawtur Awstraljan Nick Cave fl-Akademie der bildenden Künste Wien ta’ Vjenna fil-25 ta’ Settembru, 1999.
Il-test oriġinali bl-Ingliż jista’ jitniżżel minn hawn. Biex tniżżel u tistampa din it-traduzzjoni (mingħajr stampi) f’verżjoni word agħfas hawn.
Hawnhekk tistgħu ssegwu wkoll vidjo ta’ intervista li kienet saritlu dwar din it-taħdita.
Verżjoni estensiva ta’ din it-taħdita moqrija minn Nick Cave innifsu tista’ tinstema’ fir-reġistrazzjoni The Secret Life of the Love Song / The World Made Flesh.
Ħajr lil John Degiorgio għall-qari tal-provi.)


Taħdita: Il-Kanzunetta ta’ Mħabba
Kelliem: Nick Cave
Post: Akademie der bildenden Künste Wien, Vjenna
Data: 25 ta’ Settembru, 1999
Traduttur: Kevin Saliba

Sinjuri,

L-istedina biex niġi hawnhekk ħalli ngħallem, nagħmel taħdita, biex ngħaddilkom l-għarfien li ġbart dwar il-poeżija, dwar il-kitba tal-kanzunetta, qajmet fija bosta sentimenti konfliġġenti. L-iżjed wieħed qawwi u insistenti minnhom għandu x’jaqsam ma’ missieri – illi llum m’għadux magħna – li kien għalliem tal-Letteratura Ingliża fl-iskola superjuri fejn li nattendi l-Awstralja. Għad għandi memorji ċari ħafna ta’ meta kelli xi tnax-il sena, bilqiegħda, kif qegħdin intom bħalissa, fi klassi jew sala tal-iskola, u kont nara ’l missieri, li kien ikun bilwieqfa, hawn fuq, bħal fejn ninsab issa, jien u naħseb bejni u bejn ruħi, dgħumi u miżerabbli, għax iżjed iva milli le jien kont tifel dgħumi u miżerabbli, “nagħmel x’nagħmel b’ħajti l-aqwa li ma nispiċċax bħal missieri.” U t’erbgħin sena donnu kważi m’hemmx ħaġa waħda milli nagħmel illi ma tqarribnix iżjed lejh, li ma ġġibnix iżjed bħalu. T’erbgħin sena sirt bħal missieri, u hawn jien, ngħallem.

Li xtaqt nagħmel hawnhekk hu li nitkellem daqsxejn dwar “il-kanzunetta ta’ mħabba”, rigward l-approċċ personali tiegħi lejn dal-ġeneru ta’ kitba tal-kanzunetta, li nemmen li kien sewwasew fil-qalba tal-attività artistika partikulari tiegħi. Nixtieq nagħti ħarsa lejn xi xogħlijiet oħrajn, illi, għal xi raġuni jew oħra, ngħoddhom bi bravuri sublimi f’din l-iżjed dedikazzjoni artistika nobbli minn kollha: il-ħolqien ta’ kanzunetta kbira ta’ mħabba.

Meta nħares lura lejn dawn l-aħħar għoxrin sena, toħroġ ċerta luċidità. Qalb il-ġenn u l-pandemonju kollu, jidher li kont qiegħed intanbar dejjem fuq l-istess tanbur. Jidhirli li l-ħajja artistika tiegħi kienet iċċentrata madwar sforz biex inlissen in-natura tas-sens – li kważi jintmess bl-idejn – ta’ dik it-telfa li ddettatli ħajti. Fid-dinja tiegħi, tberrħet ħofra immensa bil-mewt xejn mistennija ta’ missieri, meta kelli dsatax-il sena. Il-mod li bih tgħallimt nimla dil-ħofra, dal-vojt, kien il-kitba. Missieri għallimni dan bħal donnu biex iħejjini għal mewtu. Il-kitba tatni aċċess dirett għall-immaġinazzjoni tiegħi, għall-ispirazzjoni, u fl-aħħar mill-aħħar, għal Alla. Bl-użu tal-lingwa skoprejt li bil-kitba kont qiegħed inkewwen l-eżistenza t’Alla. Il-lingwa saret dik il-gverta li kont nitfa’ fuq ir-raġel inviżibbli, illi lilu kienet tagħtih il-forma u s-sura. It-tagħmil t’Alla permezz tal-kitba tal-kanzunetta ta’ mħabba baqa’ l-motivazzjoni ewlenija tiegħi bħala artist. Aktarx il-kanzunetta ta’ mħabba hija l-iżjed don uman awtentiku u distintiv biex wieħed jagħraf ’l Alla, u d-don illi saħansitra Alla stess jeħtieġ. Alla tana dad-don sabiex Lilu nlissnuh u nkantawh, ħaj, għax Alla jgħammar fil-komunikazzjoni. Li kieku d-dinja kellha ħabta u sabta taqa’ fil-muta, Alla jisfa dekostrutt u jmut. Kien Ġesù Kristu stess li qal, f’waħda mill-isbaħ stqarrijiet tiegħu, “fejn hemm tnejn jew tlieta miġburin f’ismi, hemm jiena fosthom.” Kien qal hekk għax kull fejn tnejn jew iżjed jinġabru flimkien ikun hemm il-lingwa. Sibt li l-lingwa saret ġbara fuq il-ġrieħi li sofrejt bil-mewt ta’ missieri. Il-lingwa saret il-wens li jdewwi t-tixwiq.



Minkejja li l-kanzunetti ta’ mħabba jistgħu jieħdu diversi xejriet – kanzunetti ta’ qima u tifħir, kanzunetti ta’ rabja u disprament, kanzunetti erotiċi, kanzunetti t’abbandun u telfa – dawn kollha kemm huma jindirizzaw ’l Alla, għaliex huwa proprju fl-imkejjen msaħħra tat-tixwiq li tassew tgħix il-kanzunetta ġenwina ta’ mħabba. Hija għawja fil-baħħ, għall-Imħabba u għas-sabar, u tgħix fuq xofftejn tat-tfajjel li jibki għal ommu. Hija l-għanja tal-maħbuba li teħtieġ lill-maħbub tagħha, id-dagħdigħa tal-karràb li jraħħam ’l-Alla tiegħu. Hija l-bikja ta’ xi ħadd imjassar mal-art, mal-ordinarju u mal-mundan, li jixxennaq għat-tajran; tajran fl-ispirazzjoni, fl-immaġinazzjoni, fid-divinità. Il-kanzunetta ta’ mħabba hija l-ħoss tal-isforzi tagħna biex insiru bħal Alla, biex nittraxxendu l-irmiġġar tal-art u l-medjokri.

It-telfa ta’ missieri, skoprejt jien, f’ħajti ħolqitli vakum sħiħ, spazju li fih kliemi qabdu jifflowtjaw, jinġabru, u jsibu l-milja tagħhom. Il-kbir W.H. Auden kien qal li “din l-hekk-imsejħa tiġriba trawmatika mhix xi aċċident, iżda opportunità li t-tfajjel ikun qed jistennieha bi ħġaru – li kieku ma tiġrilux issib oħra – sabiex ħajtu ssir kwistjoni serja.” Il-mewt ta’ missieri kienet “it-tiġriba trawmatika” li tkellem dwarha Auden, li ħalliet ħofra ħalli Alla jimlieha. Kemm hi sabiħa din l-idea li nkunu proprju aħna li nġibu b’idejna d-diżgrazzji tagħna, u li huma l-forzi kreattivi ta’ ġo fina li jkunu l-kaġun ta’ dan kollu. Aħna lkoll għandna l-ħtieġa li noħolqu, u n-niket huwa att kreattiv. Il-kanzunetta ta’ mħabba hija kanzunetta ta’ diqa, hija l-ħoss tan-niket innifsu. Ilkoll kemm aħna nġarrbu fina dak li l-Portugiżi isejħulu Saudade, li tista’ tittraduċih bħala sens ta’ tixwiq li ma jitfissirx, tixniq bla isem u oskur tar-ruħ, u huwa sewwasew dan is-sentiment illi jgħix fl-isferi tal-immaġinazzjoni u l-ispirazzjoni, u li huwa l-art għammiela tal-kanzunetta mnikkta, għax il-kanzunetta ta’ mħabba hija d-dawl t’Alla, li tfernaq minn ġo ġriħitna sa mill-qigħan tagħna.

Fit-taħdita tiegħu, li jisimha It-Teorija u l-Funzjoni tad-Duende, Federico García Lorca jipprova jixħet xi ftit dawl fuq l-enimma u d-diqa ma titfissirx li taħji l-qalba ta’ ċerti opri artistiċi. “Kull ħaġa li għandha ħoss kiebi fiha d-duende,” jgħid, “dik il-qawwa misterjuża li jħossha kulħadd iżda l-ebda filosofu ma jfissirha.” Fil-mużika Rock kontemporanja, li hu l-qasam li naħdem fih jien, donnu l-mużika m’għandhiex daqstant tendenza li jkollha r-ruħ tagħha, irrekwieta u mirgħuda, dak in-niket illi jitkellem dwaru Lorca. Eċċitament, ta’ spiss; rabja, xi kultant: iżda niket sadiq, rari. Bob Dylan dejjem kellu minnu. Leonard Cohen jaħdem sewwasew fih. Wara Van Morrison isus qisu kelb, u għad li jipprova jiskartah, ma jirnexxilux. Tom Waits u Neil Young isejħulu u jiġi. Lil Polly Harvey jitturmentaha. Sħabi d-Dirty Three għandhom minnu biex ibiegħu. Lill-grupp Spiritualized iqanqalhom. It-Tindersticks iriduh b’saħħa, iżda kollox ma’ kollox, jidher li d-duende hija fraġli wisq biex tkampa mal-brutalità tat-teknoloġija u mal-aċċellerazzjoni dejjem tlebbet tal-industrija tal-mużika. Għandu mnejn fin-niket m’hemm tmegħix ta’ xejn, fid-duende m’hemm l-ebda dollaru. In-niket u d-duende jeħtieġu l-beraħ ħalli jieħdu n-nifs. Il-malinkonija tistmerrha l-għaġġla, tifflowtja fis-skiet. Wieħed irid jittrattaha b’kawtela.



Kull kanzunetta ta’ mħabba għandu jkollha d-duende. Għax il-kanzunetta ta’ mħabba qatt ma tkun tabilħaqq kuntenta. Qabelxejn jeħtiġilha tħaddan magħha l-potenzjal għall-uġigħ. Dawk il-kanzunetti li jparlaw fuq l-imħabba bla ma jkollhom xi weġgħa jew tnehida fi vrushom m’huma kanzunetti ta’ mħabba xejn, iżda pjuttost kanzunetti ta’ mibegħda bil-kostum ta’ kanzunetti ta’ mħabba, u m’għandniex noqogħdu fuqhom. Dal-kanzunetti jċaħħduna mill-umanità tagħna u mid-dritt li ngħatalna minn Alla li nkunu mnikkta, u jniġġsu l-imwieġ tar-radju kollha. Fil-kanzunetta ta’ mħabba jrid jidwi t-tpespis tad-diqa, iċ-ċenċil tas-sogħba. Il-kittieb li jirrofta jistħarreġ l-inħawi oskuri tal-qalb qatt m’hu ser ikollu l-ħila jikteb b’mod konvinċenti dwar l-għoġba, il-maġija u l-ferħ tal-imħabba, daqs kemm ma tistax tafda t-tjieba jekk din ma tkunx ħadet in-nifs mill-istess arja tal-ħażen. Qed tiġini f’rasi hawnhekk il-metafora dejjiema ta’ Kristu msallab bejn żewġ kriminali. Mela allura, fil-binja tal-kanzunetta ta’ mħabba, fil-melodija, fil-lirika tagħha, wieħed għandu jħoss u jagħraf id-dispożizzjoni li jkollha għat-tbatija.

Fil-kanzunetta eċċezzjonali tiegħu Perfect Day, Lou Reed jikteb, bħal kważi fi djarju, l-avvenimenti li jsawru “ġurnata perfetta.” Hija ġurnata li tikkorrispondi mal-ġmiel skjett tal-imħabba, fejn huwa u l-maħbuba tiegħu joqogħdu bilqiegħda fil-park jixorbu s-sangrija, jitimgħu l-annimali fiż-żu, imorru jaraw film eċċetera, iżda huma dawk il-linji li b’sogħba, fit-tielet vers, “I thought I was someone else, someone good,” illi minn kanzunetta sentimentali bħall-oħrajn jittrasformawha fil-kapolavur ta’ malinkonija li hi. Dawn il-linji mhux biss iwaħħmu bil-falliment u l-mistħija, iżda f’termini iżjed ġenerali jfakkruna fin-natura effimera tal-imħabba nnifisha – li ser jgħaddi l-ġurnata tiegħu “fil-park”, iżda wkoll li bħal Cinderella, li jkollha tirritorna f’nofsillejl fil-ġmied u l-irmied tad-dinja diżilluża tagħha, tant ieħor huwa jkollu jmur lura għal dak il-jien tas-soltu, il-jien ħażin tiegħu. Huwa proprju mill-baħħ li did-diska tixref, imlibbsa bit-telfa u t-tixniq.

Ta’ madwar għoxrin sena bdejt naqra l-Bibbja, u sibt, fil-proża brutali tat-Testment l-Antik, fit-taħsis tal-kliem u x-xbihat tiegħu, għajn bla tmiem ta’ nebħ. L-Għanja tal-Għanjiet ta’ Salamun, aktarx l-ikbar kanzunetta ta’ mħabba li qatt inkitbet, kellha fuqi impatt tremend. In-natura espliċitament erotika tagħha, il-vjaġġ metaforiku magħmul mal-iġsma tal-maħbubin – żejżiet imqabbla m’għenieqed tal-għeneb u ma’ ċerva żgħira, xagħar u snien imqabbla ma’ mrieħel ta’ mogħoż u ngħaġ, saqajn ma’ kolonni tal-irħam, iż-żokra, tazza tax-xorb tonda, iż-żaqq, imniezel tal-qamħ, ix-xbihat tagħha li jqabbdu l-bard, jixħtuna fid-dinja tal-immaġinazzjoni pura. Minkejja li fiżikament iż-żewġ maħbubin huma mifruda – Salamun huwa eskluż mill-ġnien fejn hemm il-maħbuba tiegħu tkanta – huma l-projezzjonijiet qliel u ossessivi tas-sieħeb fuq seħbitu li jdewbu lil dawn it-tnejn f’essri wieħed, mibnija minn sensiela ta’ metafori estatiċi ta’ mħabba.

L-Għanja tal-Għanjiet ta’ Salamun hija kanzunetta straordinarja ta’ mħabba, iżda lili kienet is-sensiela notevoli ta’ kanzunetti ta’ mħabba/poeżiji, magħrufa bħala s-Salmi, li tabilħaqq laqtitni. Deherli li s-Salmi, li jittrattaw b’mod dirett ir-relazzjoni bejn il-bniedem u Alla, huma miżgħuda bid-disprament werżieqi, it-tixniq, it-tifħir, il-vjolenza erotika u l-brutalità kollha li qatt stajt nixtieq. Is-Salmi huma mgħaddsa fis-saudade, imxappa fid-duende u mgħammsa fil-vjolenza mdemmija. B’diversi modi, dawn il-kanzunetti saru x-xempju ta’ bosta mill-iżjed kanzunetti sadisti ta’ mħabba li ktibt. Is-Salm 137, li hu wieħed mill-favoriti nett tiegħi, u li kien sar suċċess fil-klassifika tad-diski permezz tal-gruppett favoluż Boney M, huwa eżempju perfett ta’ dak kollu li tkellimt dwaru.


Salm 137

1. F'xatt ix-xmajjar ta’ Babilonja, hemm qgħadna bilqiegħda
u bkejna, aħna u niftakru f'Sijon.
2. Mas-siġar tal-luq tagħha, dendilna ċ-ċetri tagħna.
3. Għax hemm, dawk li jassruna, talbuna ngħannulhom xi għanja; dawk li hemm għakksuna stennew minna għana ta’ ferħ: “Għannulna
mill-għana ta’ Sijon.”
4. Kif nistgħu ngħannu l-għana tal-Mulej f'art barranija?
5. Tibbiesli idi l-leminija, jekk qatt ninsa lilek, Ġerusalemm!
6. Jeħilli lsieni mas-saqaf ta’ ħalqi, jekk ma niftakarx fik, jekk
ma nżommx ’il Ġerusalemm ’il fuq minn kull ferħ tiegħi!
7. Ftakar, Mulej, x’qalu wlied Edom f'jum il-waqgħa
ta’ Ġerusalemm, meta bdew jgħidu: “Ġarrfuha, ġarrfuha sal-pedamenti tagħha?”
8. Ja Belt tal-Babilonja, int għad tinqered! Hieni min iħallsek għal kull ma għamiltilna!
9. Hieni min jaħtaflek it-trabi tiegħek u jsabbathomlok mal-blat!


Il-kanzunetta ta’ mħabba għandha titwelled fl-isfera tal-irrazzjonali, tal-assurd, tad-distratt, tal-malinkoniku, tal-ossessiv, tal-imherwel, għax il-kanzunetta ta’ mħabba hija l-ħoss tal-imħabba nnifisha, u l-imħabba, m’hemmx xi ngħidu, hija għamla ta’ ġenn. Sew jekk tkun l-imħabba għal Alla, jew imħabba romantika, erotika – dawn huma kollha manifestazzjonijiet tal-ħtieġa tagħna li ninfatmu mir-razzjonali, biex nieħdu btala ’l bogħod mis-sensi tagħna, biex ngħidu hekk. Il-kanzunetti ta’ mħabba jieħdu diversi xejriet, u jidher li jinkitbu għal ħafna raġunijiet – bħala stqarrijiet jew biex iġerrħu – anke jien ktibt kanzunetti ’ħabba dar-raġunijiet kollha – iżda fl-aħħar mill-aħħar il-kanzunetti ta’ mħabba qegħdin hemm biex jimlew, bil-lingwa, is-silenzju li hemm bejnna u Alla, biex inaqqsu d-distanza bejn it-temporali u d-divin.

Fis-Salm 137, il-poeta jsib ruħu priġunier f’“art stramba” u jiġi mġiegħel ikanta kanzunetta lil Sijon. Huwa jaħlef l-imħabba tiegħu lejn art twelidu u joħlom bil-vendetta. Fis-sentimenti ta’ vjolenza tiegħu s-Salm huwa tal-waħx, għax ikanta għall-imħabba lejn artu u lejn Alla tiegħu, u fuq kif huwa jista’ jsir ferħan bil-qtil t’ulied l-għedewwa tiegħu. Dak li sibt, bosta u bosta drabi, fil-Bibbja, b’mod speċjali fit-Testment l-Antik, kien li versi ta’ għaxwa, ta’ estasi u mħabba, jistgħu jħaddnu fihom sentimenti, li għall-ewwel jidhru opposti – bħall-mibegħda, il-vendetta, il-mentalità mdemmija eċċ – li madankollu ma jeskludux lil xulxin. Din l-idea ħalliet impressjoni perpetwa fuq il-kitba tal-kanzunetti tiegħi.



Fid-dinja tal-mużika pop moderna – dinja li tidher li tittratta l-kanzunetta ta’ mħabba, iżda li fis-sew ma tagħmilx wisq iżjed milli tixħet ċapep ta’ rieq fietel tat-trabi lewn il-kastard fl-imwieġ tar-radju – id-diqa sadiqa ma tingħatax merħba. Iżda xi minn daqqiet tfaqqas xi diska li taħbilek, wara dak il-bit kwalunkwe u tal-plastik li jkollha, lirika ta’ mħabba ta’ qisien tabilħaqq devastanti. Better The Devil You Know, li hi miktuba mill-hitmakers Stock, Aitkin and Waterman u kantata mis-suċċessun tal-pop Awstraljan Kylie Minogue, hija kanzunetta ta’ dix-xorta. Il-ħabi tat-terrur tal-imħabba f’biċċa mużika pop ta’ kaf kaf u innokwa huwa kunċett intriganti. Better The Devil You Know hija waħda mill-iżjed liriki ta’ mħabba vjolenti u tad-dwejjaq tal-mużika pop.


Better The Devil You Know

Say you won’t leave me no more
I’ll take you back again
No more excuses, no. no
Cause I’ve heard them all before
A hundred times or more
I'll forgive and forget
If you say you’ll never go
Cause it’s true what they say
Better the devil you know
Our love wasn’t perfect
I know, I think I know the score
You say you love me, O boy
I can’t ask for more
I’ll come if you should call

I'll be here every day
Waiting for your love to show
Cause it’s true what they say
It’s better the devil you know

I’ll take you back
I’ll take you back again


Meta Kylie Minogue tkanta dal-kliem, hemm ċerta innoċenza f’leħinha li jagħmel it-terrur ta’ dil-lirika tat-tkexkix iżjed u iżjed eċċitanti. L-idea ppreżentata fil-kanzunetta, oskura, kollha ħjiena u niket – l-idea li minnha nnifisha kull relazzjoni ta’ mħabba hija abbużiva, u li l-abbuż tiegħu, sew jekk fiżiku u sew jekk psikoloġiku, huwa milqugħ u mħeġġeġ, turi li anke l-iżjed kanzunetta innokwa ta’ mħabba għandha l-potenzjal li tostor ċerti veritajiet umani terribbli. Bħal Prometju marbut bil-ktajjen mal-ġebla, ħalli l-ajkla tkun tista’ tikollu l-fwied kull lejl, Kylie ssir il-ħaruf tas-sagrifiċċju tal-imħabba li tgħajjat stedina ardenti lil-lupu mliegħeb u miġwiegħ biex jiddevoraha għal darba tnejn, u dan kollu ma’ bit stimulanti tat-tekno. “I’ll take you back. I’ll take you back again.” Tassew. Hawnhekk il-kanzunetta ta’ mħabba ssir mezz li jurina stampa kiebja tal-umanità li mhix differenti minn dik tas-Salmi tat-Testment l-Antik. It-tnejn huma messaġġi lil Alla li jitkarrbu fil-baħħ imtewweb, kollhom diqa u stmerrija, għall-fidwa.

Kif għedt qabel, il-ħajja artistika tiegħi kienet iċċentrata madwar ix-xewqa, jew aħjar, il-ħtieġa, li nlissen id-diversi sentimenti ta’ telfa jew tixniq li saffru f’għadmi u ħħammjaw f’demmi, tul ħajti kollha. F’dal-proċess ktibt madwar mitejn kanzunetta, u fil-biċċa l-kbira tagħhom, ikolli ngħid, kienu kanzunetti ta’ mħabba. Kanzunetti ta’ mħabba, u allura, per definizzjoni, kanzunetti ta’ niket. Minn dil-massa kunsiderevoli ta’ materjal, hemm għadd żgħir illi jintgħażlu mill-bqija bħala xempji ġenwini ta’ dak kollu li tkellimt dwaru. Sad Waters, Black Hair, I Let Love In, Deanna, From Her To Eternity, Nobody’s Baby Now, Into My Arms, Lime Tree Arbour, Lucy, Straight to You; inħossni kburi b’dal-kanzunetti. Dawn huma tfal imnikkta, vjolenti, b’għajnejhom mudlama. Ipoġġu għalihom weħidhom, severi, u ma jilagħbux mal-kanzunetti l-oħra. Fil-biċċa l-kbira tagħhom huma wlied minn tqalat ikkumplikati u twelidijiet diffiċli u dolorużi. Fil-biċċa l-kbira tagħhom għandhom għeruqhom imħawla fl-esperjenza personali u tnisslu minħabba raġunijiet diversi, iżda dal-grupp imċerċer ta’ kanzunetti ta’ mħabba huma, fl-aħħar mill-aħħar, kollha l-istess ħaġa: swiegel mixħuta fil-galassji tad-divin minn raġel qed jegħreq.



Ir-raġunijiet l-għala nħoss dit-tqanqila biex inpoġġi u nikteb il-kanzunetti ta’ mħabba huma ħafna. Uħud minnhom dehruli iżjed ċari meta nfajt bilqiegħda ma’ ħabib tiegħi, li f’ġieħ l-anonimità ser nirreferi għalih bħala J. Jien u J. ammettejna ma’ xulxin li t-tnejn li aħna nbatu minn dik id-diżordni psikoloġika li l-professjoni medika ssejħilha erotografomanija. L-erotografomanija hija x-xewqa ossessiva tal-kitba tal-ittri ta’ mħabba. Sieħbi stqarr miegħi li kien kiteb u bagħat lil martu, fl-aħħar ħames snin, iżjed minn sebat elef ittra ta’ mħabba. Dan sieħbi deher mifluġ, u l-mistħija tiegħu kważi stajt tħossha b’idejk. Jiena nbati mill-istess kundizzjoni, iżda b’xorti tajba għad fadalli ħafna x’naqdef biex nilħaq dan l-istadju hekk avvanzat tal-povru sieħbi J. Iddiskutejna l-qawwa tal-ittra ta’ mħabba, u sibna, bla ma stagħġibna xejn, li din hija simili ħafna għall-kanzunetta ta’ mħabba. It-tnejn iservu ta’ meditazzjonijiet wesgħin dwar il-maħbuba ta’ dak li jkun. It-tnejn iservu biex iqassru d-distanza bejn min jikteb u min jirċievi. It-tnejn iħaddnu fihom permanenza u qawwa li l-kelma mitkellma m’għandhiex. It-tnejn huma eżerċizzji erotiċi, fihom infushom. It-tnejn għandhom il-potenzjal li jivvintaw mill-ġdid, permezz tal-kliem, bħal Pigmaljun mal-maħbuba tal-ġebel maħluqa minnu stess, il-maħbuba ta’ dak li jkun. L-iżjed forma għażiża ta’ korrispondenza, l-ittra ta’ mħabba, jaħasra, bħall-kanzunetta ta’ mħabba, sofriet taħt il-madmad tal-ħeffa bierda tat-teknoloġija, taħt il-madmad tan-nuqqas ta’ kont u ta’ ruħ li għandna llum fi żmienna.

Nixtieq nagħti ħarsa, fl-aħħar, lejn waħda mill-kanzunetti tiegħi li rreġistrajt għall-album The Boatman’s Call. Din il-kanzunetta, inħoss jien, tagħti eżempju ta’ ħafna minn dak li tħaddidt dwaru llum. Dil-kanzunetta jisimha Far From Me.


Far From Me

For you dear, I was born
For you I was raised up
For you I’ve lived and for you I will die
For you I am dying now

You were my mad little lover
In a world where everybody fucks everybody else over
You who are so far from me
Far from me
So far from me

Way across some cold neurotic sea
Far from me

I would talk to you of all matter of things
With a smile you would reply
Then the sun would leave your pretty face
And you’d retreat from the front of your eyes

I keep hearing that you’re doing best
I hope your heart beats happy in your infant breast
You are so far from me
Far from me
Far from me

There is no knowledge but i know it
There's nothing to learn from that vacant voice
That sails to me across the line
From the ridiculous to the sublime
It's good to hear you’re doing so well
But really can’t you find somebody else that you can ring and tell

Did you ever
Care for me?
Were you ever
There for me?
So far from me

You told me you’d stick by me
Through the thick and through the thin
Those were your very words
My fair-weather friend

You were my brave-hearted lover
At the first taste of trouble went running back to mother
So far from me
Far from me
Suspended in your bleak and fishless sea
Far from me


Far From Me ħadet erba’ xhur biex tinkiteb, daqs kemm damet għaddejja r-relazzjoni li tiddeskrivi. L-ewwel vers inkiteb matul l-ewwel ġimgħa tar-rapport, u huwa mimli bid-drama erojka ta’ mħabba ġdida, filwaqt li jiddeskrivi t-totalità tas-sentiment mentri jirrikonoxxi l-potenzjal għall-uġigħ – for you I'm dying now. Ipoġġi liż-żewġ maħbubin li jiddeskrivi fl-isfond ta’ dinja li ma jimportaha minn xejn – a world that fucks everybody over – u jdaħħal l-idea tad-distanza fiżika li jissuġġerixxi t-titlu. Oħroġ il-għaġeb, madankollu, il-kanzunetta, bħal donnha kienet qiegħda tistenna ħalli tiġri t-“tiġriba trawmatika” li tkellimt fuqha l-ewwel, ma ħallietx lilha nnifisha titlesta sakemm ma laħqitx ġrat il-katastrofi. Ċerti kanzunetti huma makakki, u jkun għaqli li tkun moħħok hemm meta tittratta magħhom. Spiss insib li donnu l-kanzunetti li nikteb ikunu jafu xi jkun għaddej f’ħajti iżjed minni. Għandi paġni sħaħ ta’ kwartini li nkitbu waqt li r-relazzjoni kienet għadha għaddejja fuq ir-rubini. Vers minnhom kien jgħid:

The Camellia, the Magnolia
Have such a pretty flower
And the bells of St. Mary’s
Inform us of the hour

Kliem sbieħ, kliem innoċenti, li m’għandhom l-ebda ħjiel li għada pitgħada ser jisfaxxa kollox. Il-kanzunetti ta’ mħabba li jinthemżu mal-esperjenza attwali, li jippoetizzaw ġrajjiet ta’ vera għandhom sbuħija pekuljari fihom. Dawn jibqgħu ħajjin bħalma jagħmlu l-memorji, u ġaladarba huma ħajjin, jikbru u jgħaddu minn bidliet u jiżviluppaw. Kanzunetta ta’ mħabba bħal Far From Me sabet personalità li tmur lil hinn minn dik li kont tajtha jien fil-bidu, bis-setgħa li tinfluwenza s-sentimenti tiegħi stess fir-rigward tal-ġrajja attwali nnifisha. Din hija xi ħaġa straordinarja u wieħed mill-benefiċċji tabilħaqq meraviljużi tal-kitba tal-kanzunetta. Il-kanzunetti li ktibt illi jitkellmu dwar relazzjonijiet tal-imgħoddi saru relazzjonijiet huma stess. Permezz tal-kanzunetti kont kapaċi nimmitoloġizza l-ġrajjiet ordinarji ta’ ħajti, nelevahom ’il fuq mill-pjan temporali u nxewlaħhom ’il bogħod għal ġol-istilel. Ir-relazzjoni li tiddeskrivi Far From Me ġiet u marret, iżda d-diska nnifisha għadha tgħix, iżżomm polz itektek fl-imgħoddi tiegħi. Daqshekk hi eċċezzjonali s-sbuħija tal-kitba tal-kanzunetta.



Għaddew għoxrin sena ta’ kitba ta’ kanzunetti, iżda l-baħħ għadu miftuħ beraħ, xorta waħda. Dak in-niket inspjegabbli, id-duende, is-saudade, l-iskuntentizza divina għadhom jippersistu, u forsi ser jibqgħu miegħi sakemm nara wiċċ Alla nnifsu. Iżda meta Mosè xtaq jara l-wiċċ ta’ Alla, fl-Eżodu 33, 188, kien intqallu li jaf ma jkunx jiflaħ għalih, l-ebda bniedem ma jista’ qatt jaralu wiċċu u jgħix. Ħeqq, jien ma jimpurtanix wisq. Kuntent li nkun mdejjaq. Għaliex ir-residwi, li jitfarfu minni f’dit-tiftixa, il-kanzunetti nfushom, dal-boton imgħallat ta’ tfal b’għajnejhom kiebja, jinġabru madwari u jħarsuni kif jafu huma, iwennsuni u jaħjuni. Huma l-kumpanni tar-ruħ li jmexxuha lejn l-eżilju, li jtuqu dik il-waħma tremenda għal dak li mhuwiex ta’ did-dinja. L-immaġinazzjoni tixxennaq għal dinja oħra, u bil-kitba tal-kanzunetta ta’ mħabba, wieħed ipoġġi u jiekol il-kirxa mat-telfa u t-tixwiq, mal-ġenn u l-malinkonija, mal-estasi u l-maġija, b’rispett daqs kemm bi gratitudni. It-tiftixa spiritwali għandha ħafna wċuħ – ir-reliġjon, l-arti, id-drogi, il-ħidma, il-flus, is-sess – iżda dit-tiftixa rari taqdi ’l Alla b’mod daqstant dirett u s-sodisfazzjon rari jkun daqstant kbir meta din il-ħaġa ssir.

Grazzi.


Mużika: Into My Arms / Lime Tree Arbour / Are You The One I've Been Waiting For? – Nick Cave & The Bad Seeds

Li Kissirtu Sewwu

Il-każ Vella Gera, kif qed insejjaħlu jien, ta lok li toħroġ fid-dieher ċertu tip ta’ oxxenità grassa li żgur m’għandhiex titħalla terfa’ rasha fil-pajjiż. Kienu bosta dawk li b’dal-każ ħassewhom urtati, u ma nlumhomx, għax dak li tkisser mhux lakemm jissewwa.

Qed nirreferi għall-pubblikazzjoni, fil-gazzetta studenteska Ir-Realtà, tan-novella pjuttost spinta Li Tkisser Sewwi, miktuba mill-awtur Malti Alex Vella Gera. L-istorja, irrakkontata fl-ewwel persuna, tikkonsisti f’sensiela ta’ ħsibijiet skjetti ta’ raġel b’ossessjonijiet ħormana akuti li fin-nisa ma jara xejn għajr mezz ta’ sodisfazzjoni sesswali.

Mingħajr ma noqgħod nidħol f’ġudizzji morali fuq il-karattru tan-narratur, ngħid li l-istorja kienet biċċa xogħol artistika tajba ħafna. Vella Gera rnexxielu jippreżenta l-arketip tiegħu f’kuntest Malti b’mod konvinċenti ħafna. Kien hemm min ilmenta minħabba l-użu ta’ “kliem baxx.” Nistaqsi jien: liema kliem ħtieġlu jpoġġi f’ħalq in-narratur biex joħroġlu t-tendenzi partikulari tiegħu? F’dal-kuntest, id-diskors tan-narrattiva bilfors kellu jkun dak li kien.
Apparti dan, jidhirli li fil-karattru tiegħu l-awtur xeħet b’ħila ċerta ambigwità psikoloġika li, imqar jekk biss bejn il-linji, tfakkarna fit-taqbida primordjali bejn l-istinti karnali u ċerti sentimenti emozzjonali li ilha tkidd lill-ġeneru uman, u mhux biss lill-irġiel, minn ewl id-dinja. Fl-istorja ta’ Vella Gera, altru milli xi fakkinata, allura, nidentifika qabelxejn taqbida fl-inkonxju kollettiv li qatt ma tista’ tbassar sewwasew fejn hi sejra. Hemm ħafna x’wieħed jgħid, imma dwar dan nieqaf hawn, għax mhux l-iskop tiegħi li nagħmel analiżi tan-novella. Madankollu nżid biss li fil-fehma tiegħi l-pubblikazzjonijiet riċenti ta’ Alex Vella Gera jixhdu li huwa wieħed mill-iżjed kittieba Maltin promettenti tal-ġenerazzjoni tiegħu.

Lura għal x’ġara fuq il-kampus, qiegħed jingħad li din l-istorja ma niżlet tajjeb xejn mal-kappellanija tal-Università, tant li l-kritiċi letterarji tagħha kienu tal-ġudizzju li mhux xieraq li materjal bħal dak jitqassam fuq il-kampus. Ir-Rettur tal-Università, il-Professur Juanito Camilleri, minn tant nies, donnu kien tal-istess fehma, għax minnufih ħareġ ordni ta’ projbizzjoni fuq it-tqassim ta’ dan il-ġurnal fuq il-kampus. Biex tgħaxxaqha, fil-każ dlonk iżżefnu wkoll il-Pulizija, u ma trid xejn biex fil-ġejjieni qrib dan il-każ jispiċċa wkoll il-Qorti.

Li f’pajjiż retrogradu bħal tagħna jqum daqsxejn kjass fuq storja bħal din fiha u ma fihiex. Tajjeb li nfakkru li dan ma kienx l-ewwel każ ta’ ċensura li ġiet infurzata bil-barka tal-awtoritajiet tal-Università ta’ Malta. Naħseb kulħadd għadu jiftakar il-każ ta’ Karl Schembri. Iżda jkolli nistqarr illi qatt ma bsart li din il-biċċa kienet ser tiskala daqshekk. U jekk f’dil-farsa kien hemm xi ħaġa tabilħaqq oxxena ma kinitx l-istorja inkwistjoni, iżda dil-ħamba għalkollox mhux f’lokha li tqajmet dwarha. Oxxentià, ma tistax tiddeskriviha mod ieħor.

U allura bir-raġun li jiena l-ewwel wieħed inħossni urtat. U m’iniex qed ngħid dan biss b’riferenza għall-aġir tal-Kappillan u tar-Rettur tal-Università, iżda wkoll għad-diversi persuni bravi ħafna li fis-siti ta’ xi ġurnali lokali bl-Ingliż esprimew ġudizzju negattiv għalkollox dwar il-merti artistiċi tan-novella u saħansitra dwar l-integrità morali tal-awtur.

Naraha ħaġa tassew tal-għaġeb kif f’pajjiż ibbumbardjat minn ħemel ta’ mezzi tal-midja, fostna għad hawn nies – inklużi studenti Universitarji u persuni suppost kolti b’karigi għolja fil-ġerarkija akkademika tal-pajjiż – li lanqas biss jafu jagħmlu distinzjoni bejn narrattiva artistika u fehma personali ta’ individwu. Tant hu hekk, li bosta persuni, kif ġa għedt, ħarġu jeħduha qatta’ bla ħabel kontra l-awtur innifsu u ma nafx x’ma qalulux.

Li kieku Vella Gera kiteb artiklu f’ġurnal bħala opinjonista, u stqarr li “n-nisa, fis-sess isiru dak li misshom dejjem ikunu [...] Jirċievu [...] xogħolhom jirċievu u jaqilgħu mir-raġel,” kont ngħid paċenzja. Ma kont niskanta xejn li kumment miktub f’tali kuntest jitqies offesniv u politikament skorrett. Iżda f’dal-każ m’aħniex nitkellmu dwar fehma personali, iżda dwar narrazzjoni tal-għaġna psikoloġika ta’ karattru għalkollox fittizju.

Tassew nistqarr magħkom li għadni s’issa ma nistax nemmen li hawn daqstant nies illi lanqas għandhom edukazzjoni biżżejjed biex jintebħu bid-differenza evidenti ta’ bejn dawn it-tnejn. U allura lil dawn it-talin ser ikolli nistaqsihom xi domandi stupidi: jekk direttur ċinematografiku jidderieġi film dwar qattiel reċediv, allura dan bilfors ikun ifisser li d-direttur ikun qed jidentifika miegħu? Meta l-attriċi Sharon Stone ħadmet fil-film Basic Instinct kellha xi ħsieb tinstiga l-vjolenza fiżika fuq l-irġiel? Meta Mel Gibson idderieġa l-Passion of the Christ, xi ħadd f’sensih qatt għaddietlu minn rasu li kien qed jiċċelebra l-vjolenza fuq il-persuna ta’ Kristu? Ma naħsibx, jew aħjar, nittama li le. Ngħid is-sew, jien u nikteb dan qed inħossni kemxejn ridikolu, għax kif jgħid il-Malti, ir-raġuni ma tridx forza, u affarijiet bħal dawn tant huma ovvji li lanqas naf kif ser naqbad inpoġġihom. Għaldaqstant nitlobkom tiskużawni ta’ dil-artiklu sfurzat, iżda ir-raġuni ma tridx forza, veru, imma l-bluha forsi iva.

Lil hinn minn dir-redikolaġni, hemm punti oħrajn x’wieħed iqis. Qabelxejn, fil-fehma tiegħi, bil-pożizzjoni li ħa, il-Professur Juanito Camilleri għamel tmasħira liema bħalha mill-kariga tiegħu ta’ Rettur. Fil-fehma tiegħi b’dan l-aġir aktarx impulsiv waqqa’ l-pożizzjoni tiegħu u l-istituzzjoni li jmexxi għaż-żuffjett. Li l-Kappillan jiskrupla bit-tebgħ tal-istorja ta’ Vella Gera forsi nasal naċċettaha. Hekk jew b’hekk, f’dan-naħat tad-dinja għad trid tinħoloq istituzzjoni daqstant erotofobika u sesswalment ripressa daqs il-Knisja Kattolika. Iżda lanqas f’mitt sena ma kont nobsor li kellu jkun proprju r-Rettur, minn tant nies, li jieħu ċerti miżuri li f’għajnejja juru nuqqas kbir ta’ għarfien letterarju u nuqqas ta’ rispett lejn il-libertà tal-espressjoni artistika.

U għalhekk għandi diversi mistoqsijiet oħra x’nagħmel f’dar-rigward: jaf ir-Rettur li din ma kinitx l-ewwel biċċa letteratura spinta li ġiet ippubblikata f’pajjiżna? Jaf ir-Rettur li l-kampus tal-Università huwa ffrekwentat biss mill-adulti? Jaf ir-Rettur li xogħlijiet letterarji ta’ dak il-ġeneru, uħud minnhom meqjusin bħala klassiċi letterarji, illum wieħed jista’ jakkwistahom bla taħbit ta’ xejn mill-ħwienet tal-kotba lokali u saħansitra, terġa’, mil-libreriji tal-Università li huwa jmexxi? Jaf ir-Rettur li fis-sillabi tal-istudji letterarji, kemm f’livell avvanzat u f’livell ta’ baċellerat, jiġu studjati kittieba grafiċi u espliċiti? Jaf ir-Rettur f’liema sena qed ngħixu llum? Nixtieq nemmen li iva, imma tassew ma jidhirlix, għax kieku r-Rettur kien konxju minn dan kollu, ma naħsibx li kien ser jieħu pożizzjoni li b’xorti ħażina tfakkarna fil-persekuzzjonijiet kbar li għaddew minnhom kittieba spinti ċelebri bħal Jean-Paul Sarte, Henry Miller u D.H. Lawrence għexieren kbar ta’ snin ilu.

U għandi nifhem ukoll li kull min esprima xi appoġġ għall-projbizzjoni tat-tqassim fuq il-kampus tal-ġurnal Ir-Realtà għadu mingħalih, jew inkella forsi jixtieq, li llum għadna fir-realtà ta’ żmien Ġużè Ellul Mercer. Iżda ħabat li mhux talli m’għadniex fit-tletinijiet, talli llum, tajjeb jew ħażin, aħna membri sħaħ tal-Unjoni Ewropea. Iżda fid-dawl ta’ din l-istorja kollha, kemm tassew nistgħu ngħidu li pajjiżna “daħal fl-Ewropa?” Jien pjuttost ngħid li, tal-inqas artistikament u intellettwalment, dħalna f’koma. U mhux ta’ b’xejn li f’dal-pajjiż qajla tiltaqa’ m’artist diċenti li jgħidlek li jħossu jagħmel parti mill-kontinent. Imma dwar dan aħjar tkellimna l-Ministru għall-Kultura Dolores Cristina, li ngħid għalija, għadni ma fhimtx eżatt x’inhu l-irwol rispettiv tagħha fil-kabinett.

Biex nagħlaq għandi stedina x’nagħmel lir-Rettur. Kemm-il darba r-Rettur ser jibqa’ jsostni li l-istorja ta’ Alex Vella Gera hija illegali, oxxena u mhux ta’ min tkun f’idejn l-istudenti, allura nistiednu jmur sal-libreriji tal-Università u tal-Junior College, kemm tal-kotba u kemm tal-films, u jiknishom minn kull xogħol artistiku li jkun sesswalment espliċitu. Konvint li jkollu xalata. B’hekk biss, jidhirli jien, jista’ jkun tassew konsistenti f’għemilu u konformi ma’ dawk il-liġijiet tabilħaqq skaduti li forsi setgħu kkonvinċewh jieħu l-passi li ħa.

Kemm-il darba l-Professur Juanito Camilleri jonqos milli jagħmel dan, allura ma tagħti tort lil ħadd li jispekula li wara dil-biċċa jaf ikun hemm motivazzjonijiet politiċi. Għax fis-sew assolutament ma tagħmilx sens li jkollok sitwazzjoni fejn wieħed jista’ jissellef ktieb “oxxen” mill-Università iżda mbagħad ma jkunx jista’ jipproduċi u jippubblika xogħol artistiku simili fuq il-kampus.

Fil-fehma tiegħi li l-aħjar soluzzjoni għal kulħadd hi li dil-projbizzjoni oxxena titneħħa u kollox imut fuq ommu. Ma narax mod ieħor kif forsi tista’ tinbidel ir-reputazzjoni xejn tajba li sar għandha din l-università fost kull min f’pajjiżna tassew jgħożż il-ħsieb liberu.

Jekk dan ma jseħħx, allura wisq nibża’ li jaf jinħoloq preċedent ikrah ħafna li jista’ jkollu konsegwenzi tabilħaqq gravi fuq l-espressjoni artistika ħielsa fil-pajjiż.

F’ġieħ is-sens komun, li kissirtu, sewwu.

(Dan l-artiklu deher fil-ġurnal it-Torċa ta' llum, il-Ħadd 8 ta' Novembru, 2009.)

Mużika: The Red Telephone - Love
(They're locking them up today, they're throwing away the key, I wonder who it'll be tomorrow, you or me?)

Lament / Eleġija - Jim Morrison

Lament

Lament for my cock
Sore and crucified
I seek to know you
Aquiring soulful wisdom
You can open walls of mystery
Stripshow.

How to aquire death in the morning show
TV death which the child absorbs
Deathwell mystery which makes me write
Slow train, the death of my cock gives life.

Forgive the poor old people who gave us entry
Taught us God in the child's prayer in the night.

Guitar player
Ancient wise satyr
Sing your ode to my cock.

Caress its lament
Stiffen and guide us, we frozen
Lost cells,
The knowledge of cancer
To speak to the heart
And give the great gift:
Words--Power--Trance

This stable friend and the beasts of his zoo,
Wild haired chicks,
Women flowery in their summit,
Monsters of skin.
Each color connects
-------To create the boat
-----------Which rocks the race.
Could any hell be more horrible
-------------------than now
-------------------------and real?

I pressed her thigh and death smiled.

Death, old friend
Death and my cock are the world
I can forgive my injuries in the name of
Wisdom--Luxury--Romance

Sentence upon sentence
Words are the healing lament
For the death of my cock's spirit
Has no meaning in the soft fire
Words got me the wound and will get me well
If you believe it.

All join now and lament the death of my cock
A tounge of knowledge in the feathered night
Boys get crazy in the head and suffer
I sacrifice my cock on the alter of silence.




Eleġija

Eleġija għal żobbi
Maħsus u msallab
Infittex li nsir nafek
Int u tikseb għerf imqanqal
Ħitan ta’ misteru taf tiftaħ
Spettaklu ta’ nżigħ.

Kif iġġibha l-mewt fl-ispettaklu tal-matutin
Il-mewt fuq it-televixin li t-tifel jassorbi
Misteru ta’ bir il-mewt li jġegħilni nikteb
Tren kajman, il-mewta ta’ żobbi tagħti l-ħajja.

Aħfer ’il povri xwejħin illi daħħluna
Għallmin’Alla fit-talba notturna tat-tfal.

Daqqaq tal-kitarra
Satiru dehni tal-qedem
Kantalu l-ode tiegħek ’il żobbi.

Mellislu l-eleġija
Twebbes u mexxina, lilna s-silġin.
Ċelluli mitlufa,
L-għarfien tal-kankru
Biex titħaddet mal-qalb
U tagħti d-don il-kbir:
Kliem--Setgħa--Estasi

Dal-ħabib tal-istalla u l-bhejjem l’għandu fiż-żu,
Xebbiet xuxithom imħabbla,
Nisa jitfarfru fil-fjur ta’ ħajjithom,
Mostri tal-ġilda.
Kull lewn jorbot
------Ħalli jkewwen id-dgħajsa
---------------Li tħeġġeġ ir-razza.
Haw’ xi infern iżjed waħxi
------------------minn t’issa
-----------------------u ta’ veru?

Qbadtilha koxxtejha u l-mewt tbissmet.

O mewt, ja ħabibti
Il-mewt u żobbi huma d-dinja
Nasal naħfer l-inġurji tiegħi f’isem
L-Għerf--Il-Lussu--Is-Seduzzjoni

Sentenza wara sentenza
Il-kliem huma l-eleġija fejjieqa
Għax il-mewta tal-ispirtu ta’ żobbi
Tifsira fin-nar bati m’għandhiex
Il-kliem għamluli l-ġerħa u huma għad jaħjuni
Jekk temminha.

Issa ingħaqdu kollha bi ħġarkom ħa tibku l-mewta ta’ żobbi
Ilsien t’għarfien fil-lejl kollu rix
Iġġennu ja subien u oqogħdu hemm batu
Ser nissagrifika żobbi fuq midbaħ is-skiet.

Mużika: Lament - Jim Morrison

Second Coming (Prometheus’ Lovesong)

“Prometheus stole fire from Zeus,” you said,
“and he lost his freedom as a punishment”.

But he earned his athanasia
in the communal mind of men,
as he set the world ablaze
for the ransom of us mortals,
a christlike figure amongst
our Greek forefathers
who bestowed the gift of reason upon me
and the gift of tragedy upon thee
through this blasphemous treason.

True, Prometheus stole fire from Zeus
and he lost his freedom as a punishment,
a befitting forfeiture for a Mātariśvan
who dared to defy the will of the gods.

But fret not,
as I can’t lose my freedom,
for I am freedom
and freedom is me,
sent here to resteal you
so that men again can see.

Mużika: Tell All The People - The Doors

- Erostratus - Storja ta’ Jean-Paul Sartre maqluba għall-Malti minn Kevin Saliba

(Erostrate dehret għall-ewwel darba fil-ġabra ta’ stejjer qosra Le Mur, li Jean-Paul Sartre kien ippubblika fl-1939.
Din il-verżjoni Franċiża tista’ titniżżel minn hawn.
Biex tniżżel u tistampa din it-traduzzjoni (mingħajr stampi) f’verżjoni word agħfas hawn.
Ħajr lil John Degiorgio għall-qari tal-provi. Ħajr ukoll lil Markus Schroder talli tani l-permess nuża xi ritratti ta’ xeni mill-film tiegħu Eróstrato.)


Il-bnedmin, trid tarahom mill-għoli. Kont nitfi d-dawl u nintefa’ mat-tieqa: lanqas biss kien ikollhom ħjiel li wieħed seta’ jgħajnashom mill-għoli. Jieħdu ħsieb in-naħa ta’ quddiem, minn xi daqqiet dik ta’ wara, iżda l-effetti kollha tagħhom huma meqjusa għal spettaturi ta’ madwar metru u sebgħin ċentimetru. Min qatt ħaseb dwar kif tidher l-għamla ta’ kappell tal-feltru mis-sitt sular? Jinsew jipproteġu spallejhom u rashom bi lwien qawwija u b’tessuti jgħammxu, ma jafux jissiltulu ’l dan l-għadu hekk kbir tal-Umanità: il-veduta mill-għoli. Kont nittawwal mit-tieqa ’l barra u naqbad nidħak: fejn kienet, mela, dil-famuża “qagħda dritta” li tant kellhom bokka biha: kienu jitgħattnu mal-bankina u żewġ riġlejn twal għoddhom imkaxkra kienu joħorġu minn taħt spallejhom.

Fil-gallerija tas-sitt sular: hemm kien messni qattajtha ħajti. Jeħtieġ li s-superjoritajiet morali jintrifdu b’simboli materjali, inkella jaqgħu. Iżda sewwasew, x’superjorità għandi fuq il-bnedmin? Superjorità fil-qagħda, xejn iżjed: poġġejt lili nnifsi ’l fuq mill-uman ta’ ġo fija u noqgħod niflih. Huwa proprju għalhekk li kont inħobb it-torrijiet ta’ Notre Dame, il-pjattaformi tat-Torri Eiffel, is-Sacré-Cœur, is-sitt sular tiegħi fuq Triq Delambre. Dawn huma simboli mill-aqwa.

Ġieli kien ikolli nerġa’ ninżel fit-toroq. Biex immur l-uffiċċju, ngħidu aħna. Kont naqta’ nifsi. Meta tkun fl-istess livell tal-bnedmin, hija ferm iżjed iebsa li tgħoddhom b’nemel: iqanqluk. Darba rajt wieħed mejjet fit-triq. Kien ħadha għal wiċċu. Dawruh wiċċu ’l fuq, kien infaġar. Rajtlu għajnejh mifuħin, u l-bixra mwerrċa, u dak id-demm kollu. Bejni u bejn ruħi għedt: “Din mhi xejn, mhix iżjed kommoventi minn daqsxejn żebgħa friska. Żebgħulu mnieħru bl-aħmar, dak kollox.” Iżda f’riġlejja u f’għonqi ħassejt ħlewwa ta’ qalb tqażżek u tani mejt. Ħaduni fi spiżerija, tawni daqqtejn bil-keff fuq spallejja u sqewni xi alkoħol. Kont nasal noqtolhom.

Kont naf li kienu l-għedewwa tiegħi, imma huma ma kinux jafu. Bejniethom kienu jinħabbu, kienu jibqgħu qaqoċċa; u lili, xi daqqa t’id ’l hemm jew ’l hawn kienu jagħtuhieli, għax kienu jaħsbuni wieħed bħalhom. Iżda li kieku kellhom ixommu mqar l-iċken nitfa mill-verità kienu jsawtuni. Hekk jew hekk, dak li għamlu, wara. Meta qabduni u fehmu min kont, bambluli xebgħa xebgħun; fl-għassa tal-pulizija bektuni għal sagħtejn sħaħ, tawni bil-ħarta u bil-ponn, ilwewli driegħi, ċarrtuli l-qalziet u fl-aħħarnett xeħtuli n-nuċċali fl-art u jien u nfittxu, għarkupptejja b’idejja mal-art, bdew jidħku u jfajruli bis-sieq ġo sormi. Dejjem bsart li kienu ser jispiċċaw isawtuni: b’saħħti m’iniex u nistax niddefendi ruħi. Uħud minnhom kienu ilhom ħafna għassa tiegħi: dawk il-kbar. Fit-triq kienu jibqgħu deħlin fija, biex jidħku, ħalli jaraw x’kont ser nagħmel. Ma kont ngħid xejn. Kont nagħmel tabirruħi li ma fhimtx. Imma minkejja dan, għamluhieli. Kont nipprendihom lilhom: kienet bħal teħbira. Imma emmnuni, kelli raġunijiet iżjed serji l-għala nistmerrhom.

Inkwantu dil-biċċa xogħol, kollox mar ferm aħjar minn dakinhar illi xtrajt pistola. Tħossok b’saħħtek meta ġġorr fuqek, b’mod tenaċi, xi ħaġa li tista’ tisplodi u tagħmel il-ħoss. Kont neħodha miegħi l-Ħadd, kont sempliċement inpoġġiha fil-qalziet u mmur nimxi – is-soltu fit-toroq prinċipali. Kont inħossha ġġebbidli fil-qalziet bħal xi granċ, kont inħossha ma’ koxxti, kiesħa silġ. Iżda bil-qajla l-qajla kienet tisħon tmiss ma’ ġismi. Kont nimxi b’ċerta ebusija, kelli x-xeħta ta’ wieħed b’ġismu mqajjem li żobbu kien qed iwaqqfu ma’ kull pass li jagħmel. Kont inżellaq idi fil-but u mmiss l-oġġett. Minn ħin għal ieħor kont nidħol f’xi mibwel – anke hemmhekk kont noqgħod b’seba’ għajnejn għax spiss kien ikolli l-ġirien – kont noħroġ il-pistola, kont inħossilha l-piż, inħares lejn il-maqbad biċ-ċangaturi suwed u l-grillu iswed qisu għajn nofsha mbexxqa. L-oħrajn, dawk li kienu jaraw, minn hemm barra, riġlejja miftuħin u l-qalza tal-qalziet, kien ikun mingħalihom li qed inbul. Imma jien fl-imbiewel ma nbul qatt.

Lejla minnhom għaddietli minn rasi li nispara fuq in-nies. Kien is-Sibt filgħaxija, ħriġt biex ngħaddi għal Lea, waħda bjonda li toqgħod titlajja bi dritt lukanda fi Triq Montparnasse. Qatt ma kelli x’naqsam ma’ mara: kont inħossni misruq kieku qatt kelli. Tirkibhom, veru minn daqshekk, iżda jdexxulek taħt żaqqek kollu b’dak ħalqhom kbir muswaf u, skont ma smajthom jgħidu, huma proprju huma li jmorru minn fuq f’dil-affari kollha, u fil-wisa’. Jiena ma nitlob xejn m’għand ħadd, iżda ma rrid nagħti xejn lanqas. Jew inkella nkun neħtieġ xi mara bierda u bigotta li toqgħodli għal kollox b’sentiment ta’ diżgust. Kull l-ewwel Sibt tax-xahar kont nitla’ ma’ Lea f’kamra tal-Hôtel Duquesne. Hija kienet tinża’, u jien kont noqgħod inħares lejha bla ma mmissha. Xi drabi kienet tiġini weħidha fil-qalziet; drabi oħra kien ikolli l-ħin immur niżvoga d-dar. Dak il-lejl ma sibthiex fil-post tas-soltu. Qgħadt nistenna għal ftit, u peress li ma rajthiex ġejja, issopponejt illi belgħet xi riħ. Kien il-bidu ta’ Jannar u kien qed jagħmel ħafna ksieħ. Iddejjaqt: jien tfantis waħdi u kont diġà stħajjilt bi ħġari l-pjaċir li kelli nieħu dik l-għaxija. Kien hemm, xorta waħda, fi Triq d’Odessa, waħda smajra li kont innotajtha spiss, mara kemxejn avvanzata imma soda u mbaċċa: lili ma jdejquni xejn in-nisa avvanzati: meta jkunu mneżżgħin jidhru iżjed għarwenin mill-oħrajn. Iżda din ma kienet taf xejn dwar il-gosti tiegħi, u kont qed nitfantas xi ftit ngħidilha bihom hekk ċumm bumm. Barra dan jien ma nafdax nies ma nafhomx: dan-nisa ma trid xejn biex jaħbulek wara l-bieb xi wieħed ta’ qattagħni li mbagħad jixref fuqek ħabta u sabta u jeħodlok il-flus. Ikollok xorti jekk ma jilgħablekx ukoll xi daqqtejn ta’ ponn. Madankollu, dik il-lejla, ħassejt ċerta awdaċja, u qtajtha li ngħaddi sad-dar ħalli nġib il-pistola u mmur nittanta xortija.

Meta rsaqt lejn dil-mara, xi kwarta wara, kelli l-arma fil-but u ma kont qed nibża’ minn xejn. Mad-daqqa t’għajn mill-qrib kellha bixra pjuttost imċerċra. Kienet tagħti lemħa ’l-ġara ta’ quddiemi, mart is-sottuffiċjal tal-armata, u kont tassew kuntent għax kont ili għomor biex naraha għarwiena ’l dik. Meta żewġha ma jkunx hemm kienet tilbes bit-tieqa miftuħa, u mhux l-ewwel darba li qgħadt wara l-purtiera biex forsi nagħtiha xi qatgħa. Imma meta tbiddel kienet toqgħod dejjem fuq in-naħa warranija tal-kamra.

Fl-Hôtel Stella kamra vojta kien hemm waħda biss, fir-raba’ sular. Tlajna. Il-mara kienet tqila mhux ħażin u bdiet tieqaf ma’ kull tarġa biex tieħu n-nifs. Ħassejtni veru tajjeb: għandi ġismi magħlub iżda wtieq, minkejja ż-żaqq, u trid iżjed minn erba’ sulari biex taqtagħli nifsi. Fuq il-pjan tat-taraġ tar-raba’ sular il-mara waqfet tilheġ u poġġiet idha tal-lemin fuq qalbha. F’tax-xellug kellha ċ-ċavetta tal-kamra.

“X’telgħa din,” qalet hi u tipprova titbissimli. Ħadtilha ċ-ċavetta bla ma weġibt xejn u ftaħt il-bieb. Kont qed inżomm il-pistola b’idi x-xellugija, ippuntata ’l quddiem mill-but, u qabel ma xgħelt l-iswiċċ ma tlaqthiex. Il-kamra kienet vojta. Fuq is-sink kienu poġġew biċċa sapuna ħadra u kwadra, għall-ħasil. Tbissimt: jien niġi naqa’ u nqum mill-bidejiet u mill-biċċiet tas-sapun. Il-mara kienet għadha qed tilheġ warajja, u dil-ħaġa bdiet tqanqalni. Dort; hija ġebbditli xofftejha ’l barra. Jien imbottajtha.

“Inża’,” għedtilha.

Kien hemm pultruna tal-ġild; intfajt bilqiegħda komdu. F’mumenti bħal dawn jiddispjaċini li ma npejjipx. Il-mara neżgħet il-libsa u mbagħad waqfet, u tatni ħarsa dgħulija.

“X’jismek int?” għedtilha jien u nitmattar lura.

“Renée.”

“Sewwa, Renée, ħaffef. Qed nistenna.”

“M’intx ser tinża’ int?”

“Ejj’ejja”, għedtilha, “ħallik minni ħi.”

Niżżlet il-qalziet ta’ taħt sa saqajha, imbagħad ġabritu u poġġietu bil-galbu fuq il-libsa mar-reġġipettu.

“Allura int xi bugħażż hux, ħanini, wieħed kutu kieti?” staqsietni. “Trid il-mara toqgħod tagħmel ix-xogħol kollu hi?”

Fl-istess waqt għamlet pass lejja, u hija u sserraħħ idejha fuq driegħ il-pultruna, ipprovat tinżilli għarkupptejha bejn riġlejja bis-saħħa. Iżda qajjimtha bil-goff:

“Tagħmillix minn daw’, tagħmillix minn daw’,” għedtilha.

Ħarset lejja mistagħġba.

“Ħeqq, xi tridni nagħmillek mela?”

“Xejn. Imxi, ippassiġġa, ma rrid xejn iżjed minnek.”

Bdiet timxi ’l hawn u ’l hemm, b’bixra imbarazzata. Lin-nisa xejn ma jdejjaqhom iżjed milli joqogħdu jimxu għarwenin. Mhumiex imdorrija jpoġġu għarqubhom mal-art. Il-qaħba qawset dahra u telqet idejha jitbandlu. Jien kont fis-seba’ sema: hemm kont ninsab, poġġut trankwill fuq il-pultruna, imlibbes sa għonqi, sal-ingwanti żammejt fuqi, u bl-amar tiegħi dis-sinjura avvanzata kienet neżgħet għarwiena ħuta u kienet qiegħda ddur miegħi dawramejt.

Dawret rasha lejja, u biex issalva l-apparenza tbissmitli b’mod nejjieki:

“Tarani sabiħa lili eh? Qed titgħaxxaq bija hux?”

“Ħallik minn dan.”

“Isma’ għid,” staqsietni b’rabja ta’ f’daqqa, “biħsiebek tibqa’ tmexxini hekk ’l hawn u ’l hemm għal ħafna ħin?”

“Poġġi bilqiegħda.”

Poġġiet fuq is-sodda u qgħadna nħarsu lejn xulxin fis-skiet. Ġisimha kien imqajjem xewk xewk. Smajna t-tektik ta’ żveljarin min-naħa l-oħra tal-ħajt. F’daqqa waħda għedtilha:

“Iftaħ riġlejk.”

Eżitat sekonda, imbagħad obdiet. Ħarist bejn saqajha u ġbidt nifs ’il ġewwa. Imbagħad infqajt nidħak, tant li ħariġli d-dmugħ. Wara sempliċement għedtilha:

“M’intix tinduna għid?”

U erġajt qbadt nidħak.

Hija ħarset lejja, skantata, imbagħad ħmaret nar u għalqet riġlejha.

“Majjal,” qalet minn bejn snienha.

Iżda jien dħakt b’iżjed qawwa: allura qamet bilwieqfa f’salt u qabdet ir-reġġipettu minn fuq is-siġġu.

“Ejj hemm,” għedtilha, “għadni ma spiċċajtx. Ser intik ħamsin frank dalwaqt, imma rrid ingawdihom kollha tafx.”

Qabdet il-penti bin-nervi.

“Xbajt, qed tifhem?! Jien ma nafx xi trid int. U jekk tellajtni hawn fuq biex toqgħod titnejjek bija...”

Allura ħriġt il-pistola u wrjethielha. Ħarset lejja b’bixra serja u niżżlet il-penti bla ma qalet xejn.

“Imxi ejja,” għedtilha, “ippassiġġa isa.”



Imxiet ’l hemm u ’l hawn għal ħames minuti oħra. Imbagħad tajtha l-bastun tiegħi u ġegħeltha tagħmel xi eżerċizzji. Meta ħassejt li l-qalziet ta’ taħt tiegħi kien imxarrab, qomt minn hemm u newwiltilha karta ta’ ħamsin frank. Ħaditha.

“Saħħa,” żidt ngħid, “ma tantx kiddejtek wisq għal dal-prezz.”

Tlaqt ’l hemm, ħallejtha għarwiena laħam f’nofs il-kamra, bir-reġġipettu f’id waħda u bil-ħamsin frank fl-oħra. M’għalejt xejn għall-flus li nfaqt: kont bellahtha u qaħba mhux lakemm tgħaġġibha. Jien u nieżel it-taraġ ħsibt: “Dak li rrid jien, ngħaġġibhom kollha kemm huma.” Kont kuntent qisni tifel żgħir. Is-sapuna l-ħadra kont ħadtha miegħi, u meta wasalt id-dar, ħakkiktha kemm flaħt fil-misħun sakemm minnha ma kien għad fadal xejn ħlief pellikola rqajqa qisha xi ħelwa tal-menta li ntredgħet qatigħ.

Iżda bil-lejl qomt maħsud u erġajt rajt wiċċha, il-ħarsa t’għajnejha meta wrejtha l-arma, u ż-żaqq ħxajna li kellha tielgħa u nieżla ma’ kull pass li middet.

“Kemm kont ċuċ!” għedt bejni u bejn ruħi. U ħassejt rimors morr: kien messni sparajt fuqha la kont fiż-żifna, kont intaqqbilha żaqqha bħal passatur. Dak il-lejl u tul it-tlieta ta’ wara, ħlomt b’sitt tqajbiet ħomor imqiegħda f’ċirku madwar żokritha.

Minn hemm ’il quddiem ma ħriġtx iżjed mingħajr il-pistola. Kont inħares lejn dahar in-nies, u kont nistħajjel, mill-mixja tagħhom, il-mod kif kieku jaqgħu li kelli nispara fuqhom. Kont qbadt id-drawwa, ta’ kull nhar ta’ Ħadd, li mmur nintasab quddiem ix-Châtelet, x’ħin ikunu ħerġin in-nies mill-kunċerti tal-mużika klassika. Għall-ħabta tas-sitta kont nisma’ qanpiena ddoqq, u l-uxxiera kienu jiġu jsakkru l-bibien tal-ħġieġ bil-ganġetti. Dak kien ikun il-bidu: il-folla kienet ħierġa bil-mod il-mod; in-nies kienu mexjin b’passi mperpra, b’għajnejhom għadhom mimlija ħolm, b’qalbhom għadha mimlija b’sentimenti ħlejjin. Bosta kienu qed iħarsu madwarhom imgħaġġbin: aktarx it-triq kienet qed tidhrilhom kaħla nir. Imbagħad xiddu tbissima misterjuża: kienu għaddejjin minn dinja għal oħra. Kien proprju fl-oħra li kont qed nistenniehom jien. Żellaqt idi l-leminija fil-but u ħfint il-maqbad tal-pistola b’saħħti kollha. Wara ftit, kont qed nara lili nnifsi nispara fuqhom. Kont qiegħed inwaqqagħhom għal wiċċhom bħal brilli, kienu qed jaqgħu wieħed fuq l-ieħor, u dawk li kienu baqgħu ħajjin, kollhom paniku, kienu qed ibewġu lura lejn it-teatru u jkissru l-ħġieġ tal-bibien. Kienet logħba tabilħaqq imqanqla: fl-aħħar idejja bdew jirtogħdu, u kelli mmur nixrob konjak għand Dreher ħalli nerġa’ niġi f’tiegħi.

Lin-nisa ma kontx noqtolhom kieku. Kont nisparalhom fil-kliewi. Jew inkella fil-pexxun, ħalli nżeffinhom daqsxejn.

Ma kont għadni ddeċidejt xejn. Iżda kont qed nagħmel kollox daqslikieku d-deċiżjoni tiegħi kienet diġà ttieħdet. Bdejt billi ħadt ħsieb l-irqaqat iż-żgħar. Mort nitħarreġ f’gallerija tal-isparar, fil-fiera ta’ Denfert-Rochereau. Ma kellix xi riżultati tal-għaġeb, imma l-bnedmin joffrulek bersalli mdaqqsa, l-iżjed meta tisparalhom mill-qrib. Imbagħad bdejt naħdem fuq il-pubbliċità. Għażilt ġurnata meta l-kollegi kollha tiegħi kienu miġburin l-uffiċċju. Nhar ta’ Tnejn minnhom, filgħodu. Kont ningwalaha tajjeb magħhom, normalment, minkejja li ma stajtx għaliha li neħdilhom b’idhom. Kienu jneħħu l-ingwanti biex isellmulek; kellhom mod oxxen kif jgħarwnu idejhom, kif jaqilbu l-ingwanta u kif iżerżquha tul subgħajhom bil-mod il-mod, huma u jikxfu l-għera ħoxna u mkemmxa tal-pala t’idhom. Jien kont nibqa’ dejjem bl-ingwanti.

It-Tnejn filgħodu ftit li xejn kien ikollna xogħol. It-tajpista tas-servizz kummerċjali ġiet iġġibilna l-irċevuti. Lemercier iċċajta magħha bil-ħlewwa, u meta telqet l-oħrajn bdew jelenkaw il-faxxini tagħha b’kompetenza bierda. Imbagħad qabduha fuq Lindbergh. Jogħġobhom dan Lindbergh. Jien għedtilhom:

“Lili l-eroj is-suwed jogħġbuni.”

“In-Nigri?” staqsa Massé.

“Le, suwed fis-sens ta’ ngħidu aħna Maġija Sewda. Lindbergh eroj abjad. Lili ma jinteressanix dak.”

“Jekk hu faċli, ara tmurx taqsmu int l-Atlantiku, buli,” qal Bouxin b’ton aspru.

Spjegajtilhom l-idea tiegħi tal-eroj iswed:

“Anarkist mela,” kompla Lemercier.

“Le,” għedt bil-kalma, “l-anarkisti jħobbu l-bnedmin bil-mod tagħhom.”

“Allura xi wieħed miġnun.”

Imma Massé, li huwa kolt, indaħal dak il-ħin:

“Nafu t-tip tiegħek,” qalli. “Jismu Erostratus. Ried isir famuż u ma kien sab xejn aħjar milli jaħraq it-tempju t’Efesu, wieħed mis-seba’ għeġubijiet tad-dinja.”

“U x’kien jismu l-perit ta’ dat-tempju?”

“M’għadx għandi amment,” stqarr hu, “naħseb ħadd ma jafu ismu.”

“Tassew? Imma l-isem Erostratus tiftakru hux? Rajtx, ma marx xagħwiet sa barra mela.”



Dit-taħdita ntemmet b’dan il-kliem, iżda kont veru kalm; kellhom jiftakruha fil-mument opportun. Lili, li sa dakinhar qatt ma kont smajt b’Erostratus, l-istorja tiegħu qawwietli qalbi. Kien ilu iżjed minn elfejn sena mejjet, u għemilu kienu għadu jibbrilla bħal djamant iswed. Bdejt nemmen li d-destin tiegħi kellu jkun qasir u traġiku. Għall-ewwel dil-ħaġa kexkxitni, iżda mbagħad drajtha. Jekk wieħed iħares lejha minn banda jaraha tal-biża’, iżda minn band’oħra, lill-mument għaddieni din tagħtih qawwa u sbuħija notevoli. Meta kont ninżel fit-toroq f’ġismi kont inħoss saħħa stramba. Fuqi kien ikolli l-pistola, dil-ħaġa li tispara u li tagħmel il-ħoss. Iżda ma kienx iżjed minnha li kont qed nieħu s-sikurezza, iżda minni nnfisi: kont essri tal-ispeċi tal-pistoli, tal-murtali jew tal-bombi. Jien ukoll, xi darba, fi tmiem ta’ din ħajti mqita, għad nisplodi u ndawwal lid-dinja bi fjamma vjolenti u qasira daqs leħħa tal-manjeżju. Seħħli, dik il-ħabta, li jkolli l-istess ħolma diversi ljieli. Kont anarkist. Intfajt fi triq il-kżar u fuqi kont qed inġorr magna infernali. Fis-siegħa miftiehma, għadda l-korteo, il-bomba splodiet u nbżaqna fl-ajru, jien, il-kżar u t-tliet uffiċjali mberfla bid-deheb, quddiem għajnejn il-folla.

Issa kont ili ma nidher l-uffiċċju ġimgħat sħaħ. Kont immur nippassiġġa fit-toroq prinċipali qalb il-vittmi futuri tiegħi, jew inkella ningħalaq f’kamarti u noqgħod infassal il-pjanijiet. Tawni s-sensja fil-bidu t’Ottubru. Allura qbadt ngħaddi ħini nikteb din l-ittra, li bħalha għamilt mitt kopja u tnejn:

“Sinjur,
Int persuna magħrufa u l-kotba tiegħek jinbiegħu bl-eluf. Ħallini ngħidlek għaliex: dan għax int tħobb il-bnedmin. Għandek l-umaniżmu fid-demm: tassew xortik tajba int. Meta tkun man-nies wiċċek jieħu d-dawl; appena tkun ma’ xi wieħed bħalek, anke jekk ma tkunx tafu, tħoss simpatija għalih. Tiggostalu ġismu, il-mod kif ikun magħqud, riġlejh li jinfetħu u jingħalqu meta jrid, u fuq kollox idejh: togħġbok din li jkollu ħamest iswaba’ f’kull id u li jkun jista’ jipponta behmu lejn is-swaba’ l-oħra. Titgħaxxaq meta dak ta’ maġenbek jaqbad kikkra minn fuq il-mejda, għax il-mod kif jaqbadha jkun uman għalkollox u min jaf kemm-il darba ddeskrivejtu fil-kotba tiegħek; huwa inqas flessibbli, inqas għaġġieli minn dak ta’ xadina, iżda ferm iżjed intelliġenti, mhux hekk? Fil-bniedem tħobb ukoll il-laħam, il-mixja ta’ midrub gravi fi triqtu lejn ir-riabilitazzjoni, dik l-arja ta’ xi ħadd li qed jivvinta l-mixi mill-ġdid ma’ kull pass li jagħmel, u dik il-ħarsa famuża li l-bhejjem selvaġġi ma jġerrgħuhiex. Għaldaqstant kien faċli għalik li ssib l-aċċent konvenjenti biex tkellem lill-bniedem dwaru nnifsu: aċċent modest iżda mqanqal. In-nies jintefgħu fuq il-kotba tiegħek b’ċerta regħba, jaqrawhom fuq xi pultruna komda, joqogħdu jaħsbu fuq dik l-imħabba kbira mnikkta u rżina li ġġibilhom, u dana jagħtihom il-faraġ għal ħafna xorti, talli jkunu koroh, talli jkunu ġwejfa, talli jkunu kornuti, talli ma jkunux ħadu ż-żieda fl-ewwel ta’ Jannar. U dwar l-aħħar ktieb tiegħek, bil-qalb kollha jgħidu: din azzjoni tajba.

“Nimmaġina li għandek kurżità tkun taf x’jista’ qatt ikun bniedem illi ma jħobbx il-bnedmin. Sewwa wisq, jiena wieħed minnhom, u tant ma nħobbhomx li ser immur noqtol nofs tużżana minnhom ma ndumx: għandek imnejn tistaqsi: imm’għala nofs tużżana biss? Għax il-pistola tiegħi għandha sitt skrataċ biss. Mostrożità din, hux? U barra minn hekk, dan hu att tabilħaqq bla dehen, hux hekk? Iżda jiena ngħidlek li ma nistax inħobbhom. Dak li tħoss int nifhmu sew. Iżda dak illi tħobb fihom int lili jqallagħni. Bħalek, jien rajt bnedmin jomogħdu bil-mod waqt li jżommu għajnejhom attenti, huma u jqallbu rivista ekonomika b’idhom ix-xellugija. Għandi xi tort jien jekk nippreferi nara l-ikliet tal-foki? Il-bniedem b’wiċċu ma jista’ jagħmel xejn bla ma jispiċċa f’logħba tal-fiżjonomija. Meta jomgħod b’ħalqu mitbuq, l-irkejjen ta’ ħalqu jitilgħu ’l fuq u jinżlu ’l isfel, donnu jkun għaddej bla heda mis-serenità għal sorpriża mbikkma. Din togħġbok lilek, naf, int issibha bħala l-viġilanza tal-Ispirtu. Imma lili ddardarni; l-għaliex ma nafx, hekk twelidt jien.

“Li bejnietna ma kien hemm xejn għajr differenza fil-gosti kieku jien ma kont inħanfsek xejn. Imma kollox jiġri bħalkieku inti qiegħed fi stat ta’ grazzja mentri jiena le. Jien liberu li nħobb jew nobgħod l-awwista l’Amerikana, imma jekk ma nħobbx il-bnedmin, allura jiena wieħed miżerabbli u l-ebda miżbla ma tridni. Is-sens tal-ħajja kkapparrawh għalihom. Nittama li qed tifhem xi rrid ngħid. Issa ilni tlieta u tletin sena naħbat ma’ bibien mitbuqa li fuqhom ikollhom miktub: “Ma jidħol ħadd li mhux umanist.” Kulma kont dħalt għalih kelli nitilqu ħesrem; kien jeħtieġli nagħżel: jew kien xi tentattiv assurd u misħut jew inkella llum jew għada kellu jinbidel fi gwadann għalihom. Dawk il-ħsibijiet li ma kontx naħsibhom b’mod espliċitu għalihom, kieku qatt irnexxieli nbegħedhom minni, nifformulahom: kienu jibqgħu hemm ġo fija bħal taħrikiet ħfief u organiċi. Saħansitra l-għodod li kont ninqeda bihom kont inħosshom tagħhom; il-kliem perkażu: xtaqt kliem li jkunu tiegħi. Iżda dawk li ninqeda bihom jien tnikkru f’min jaf kemm-il kuxjenza; jissawru f’rasi minn jeddhom skont id-drawwiet li qabdu m’għand ħaddieħor, u ara taħseb illi jien u niktiblek qed nużahom bla stmerrija ta’ xejn. Iżda did-darba kienet tal-aħħar. Ħa ngħidlek: jeħtieġ tħobbhom il-bnedmin, inkella jkollok xorti jekk iħalluk tilgħab tal-ors. Imsomma, jiena ma rridx noqgħod nilgħab tal-ors. Sejjer naqbad il-pistola dalwaqt, ser ninżel fit-triq u ser nara daqsxejn jekk tistax issir xi ħaġa kontra tagħhom. Saħħa Sinjur, għandu mnejn ikun proprju miegħek li niltaqa’. Jekk ikun hekk, ma ssir taf qatt imbagħad b’liema pjaċir inkun tajjartlek rasek. Jekk le – bħal m’aktarx jiġri – aqra waħda l-gazzetti t’għada. Fihom għandek tara li tizju jismu Paul Hilbert mar qatel, waqt dagħdigħa, ħamsa min-nies li nzertaw għaddejja mill-Boulevard Edgar-Quinet. Ħadd daqsek ma jafu l-valur tal-proża tal-ġurnali ta’ kuljum. Għandek tifhem, imbagħad, li m’iniex “imdagħdagħ.” Anzi, ninsab kalm ħafna u nitolbok tilqa’, Sinjur, l-isbaħ tislijiet tiegħi.”

Paul Hilbert

Daħħalt il-mitt kopja u tnejn f’mitt envelop u tnejn, u fuq l-envelops ktibt l-indirizzi ta’ mitt kittieb Franċiż u tnejn. Imbagħad, tfajthom kollha fil-kexxun tal-mejda flimkien ma’ sitt kotba bolol.

Tul il-ħmistax ta’ wara barra ħriġt ftit li xejn, tħallejt ninħakem bil-qajla l-qajla mid-delitt tiegħi. Fil-mera, fejn ġieli kont immur inħares, kont ninnota il-bidliet ta’ wiċċi bi pjaċir. Għajnejja kibru, kienu qed jibilgħuli wiċċi kollu. Kienu suwed u teneri taħt in-nuċċali, u kont indawwarhom bħal pjaneti. Għajnejn sbieħ t’artist u t’assassin.



Imma fija kont nistenna bidliet ferm iżjed fil-fond wara t-twettiq tal-massakru. Rajt ir-ritratti ta’ daż-żewġ xebbiet sbieħ, dawk iż-żewġ sefturi li kienu qatlu u serqu l-padruni tagħhom. Rajt ir-ritratti tagħhom, ta’ kif kienu qabel u ta’ kif saru wara.



Qabel, wiċċhom kien jitbennen bħal fjuri għaqlija fuq għenuq illamtati tal-pikè. Kienu jrejħu l-iġjene u onestà li tiftaħlek l-aptit. Ħadida diskreta kienet ġegħdetilhom xagħarhom pariġġ. U – iżjed rassikuranti minn xagħarhom innokklat, minn għenuqhom u mill-bixra ta’ tnejn li qegħdin għand il-fotografu – kien hemm ix-xebh ta’ żewġ aħwa, xebh tabilħaqq qawwi, li dlonk joħroġ fid-dieher ir-rabtiet tad-demm u l-għeruq naturali tal-grupp tal-familja.



Wara, wiċċhom kien jiddi bħal ħuġġieġa nar. Kellhom l-għonq għeri ta’ tnejn sejrin għall-qtugħ ir-ras. Tikmix kullimkien, tikmix iwaħħax ta’ mibegħda u biża’, tinjiet, toqob fil-ġilda bħal donnu xi bhima kollha dwiefer kienet qagħdet iddur mejt fuq wiċċhom. U dawk l-għajnejn, dawk l-għajnejn dejjem suwed u bla qiegħ – bħal tiegħi. U madankollu ma kienu baqgħu jixxiebhu xejn. Kull waħda kienet tixhed il-fakra tad-delitt komuni tagħhom bil-mod tagħha. “Jekk jibbasta,” għedt lili nnfisi, “delitt li sar fil-biċċa l-kbira b’ċikka, biex jibdel dawk l-uċuħ iltiema b’dal-mod, mela x’ma nistenniex minn delitt meqjus u organizzat għalkollox minni?” Dan kellu jippossedini, jaqlibli l-kruha hekk umana tiegħi ta’ taħt fuq... delitt, delitt li jaqta’ l-ħajja ta’ min jagħmlu f’biċċtejn. Għandu jkun hemm mumenti meta fihom tkun tixtieq terġa’ lura, imma jibqagħlek hemm, warajk, jimbarralek it-triq, dal-mineral ifexfex. Ma kont qed nitlob xejn għajr siegħa waħda biex ingawdi ’l tiegħi, biex inħoss il-piż tiegħu jisħaqni. Dis-siegħa kont ser inħejji kollox b’tali mod li tkun kollha tiegħi: għamilt f’rasi li l-eżekuzzjoni nagħmilha fil-parti ta’ fuq ta’ Triq d’Odessa. Kelli napprofitta mill-paniku sabiex inlebbet ’l hemm huma u jiġbru l-mejtin tagħhom mill-art. Kelli niġri, naqsam il-Boulevard Edgar-Quinet u ndur b’kemm nimxi għal Triq Delambre. Ma nkunx irrid aktar minn tletin sekonda biex nilħaq il-bieb tal-bini fejn noqgħod. Dak il-ħin, dawk li kellhom jiġu jfittxuni jkunu għadhom il-Boulevard Edgar-Quinet, il-passi tiegħi jkunu tilfuhom u jkunu jeħtieġu fuq siegħa fiż-żgur biex jerġgħu jsibuhom. Jiena noqgħod nistenniehom id-dar, u meta nismagħhom iħabbtuli l-bieb, nikkarga l-pistola u nispara ġo ħalqi.

Kont bdejt ngħix iżjed komdu; ftehimt ma’ fornitur tal-ikel minn Triq Vavin li kien jibgħatli bukkun tajjeb kull filgħodu u kull filgħaxija. Il-lavrant kien idoqq, imma jien ma kontx niftaħ. Kont nistenna xi ftit minuti, imbagħad inbexxaq il-bieb u nara platti mimlijin idaħħnu f’basket tawwali mqiegħed mal-art.

Fis-27 ta’ Ottubru, fis-sitta ta’ filgħaxija, kien fadalli sbatax-il frank u nofs. Qbadt il-pistola u l-pakkett tal-ittri, u nżilt ’l isfel. Qgħadt attent li ma nagħlaqx il-bieb, ħalli wara li nkun wettaqt il-kolp inkun nista’ nidħol ġewwa iżjed malajr. Ma kontx qed inħossni tajjeb, kelli idejja kesħin silġ u d-demm kien tiela’ għal rasi, għajnejja bdew jikluni. Ħarist lejn il-ħwienet, lejn l-Hôtel des Ecoles, lejn tal-gazzetti minn fejn nixtri l-lapsijiet, u m’għarafthomx. Kont qed ngħid lili nnifsi: “Xi triq hi din?” Il-Boulevard Montparnasse kien maħnuq bin-nies. Kienu qed jimbuttawni, jitfgħuni lura, jidħlu fija bil-minkeb jew bl-ispalla. Ħallejtni nintefa’ ’l hawn u ’l hemm, ma kellix saħħa niżgiċċa minn fosthom. F’ħin bla waqt rajt lili nnifsi qalb dil-kotra, orribilment waħdi u ċkejken. Kemm setgħu jweġġgħuni kieku riedu! Kont qed nibża’ minħabba l-arma li kelli fil-but. Deherli li kienu ser jintebħu li kienet qiegħda hemmhekk. Kieku, kienu jħarsuli b’għajnejn isawtu, kienu jgħidu: “Ħojj hemm... ħojj...!” b’korla kuntenta, jaħfnuni b’dawk l-idejn ta’ bnedmin. Minxur! Kienu jixħtuni għal fuq rashom u nerġa’ naqa’ f’dirgħajhom bħal pupazz. Qist li kien ikun iżjed għaqli jekk nipposponi l-eżekuzzjoni tal-pjan tiegħi għall-għada. Mort niekol għand La Coupole b’sittax-il frank u tmenin. Is-sebgħin ċenteżmu li kien fadalli xħetthom f’miżieb.

Qattajt tlett ijiem f’kamarti, bla kilt u rqadt. Kont għalaqt il-persjani u la ssograjt nersaq lejn it-tieqa u lanqas nixgħel id-dawl. Jum it-Tnejn, xi ħadd daqqli l-qanpiena tal-bieb. Żammejt in-nifs u qgħadt nistenna. Wara xi minuta reġa’ ċempel. Mort fuq ponot subgħajja nwaħħal għajni mat-toqba tas-serratura. Ma rajt xejn ħlief biċċa drapp sewda u buttuna. Reġa’ ċempel oħra u mbagħad niżel ’l isfel: min kien ma nafx. Billejl kelli viżjonijiet rinfreskanti, siġar tal-palm, ilma ġieri, sema vjola fuq koppla. Għatx ma kellix għax kull siegħa kont immur nixrob mill-vit tas-sink. Imma kelli l-ġuħ.



Erġajt rajt il-qaħba s-smajra. Dan kien f’kastell li kont bnejt fuq il-Causses Noires mili ’l bogħod minn kull villaġġ. Kienet għarwiena u weħidha miegħi. Ġegħeltha tinżel għarkupptejha u timxi fuq idejha mal-art bit-theddid tal-pistola tiegħi; imbagħad irbattha ma’ kolonna, u wara li fissirtilha fit-tul dak li kont ser nagħmel, imlejtha tilja ċomb. Dax-xeni tant skunċertawni li kelli mmur indoqqhomlu. Wara bqajt fid-dlam bla ma nitħarrek, b’rasi battala għalkollox. L-għamara bdiet tfaqqa’. Kienu l-ħamsa ta’ filgħodu. Ma nafx x’ma kontx nagħti biex nitlaq mill-kamra, iżda ma stajtx noħroġ għax kien hemm in-nies mexjin fit-triq.

Sebaħ il-jum. Ma kellix iżjed ġuħ, iżda beda jxoqq l-għaraq għalija: il-qmis ġibtha għasra. Barra kienet ix-xemx. Imbagħad ħsibt: “F’kamra magħluqa jinsab Hu, moħbi fi dlam ma tarax tidgħi. Tlett ijiem ilu ma jiekol u jorqod. Ċemplulu l-bieb, iżda Huwa ma fetaħx. Minn hawn u ftit ieħor, Huwa ser jinżel fit-triq u ser joqtol.” Kont qed inwerwer lili nnifsi. Fis-sitta ta’ filgħaxija reġa’ bini l-ġuħ. Kont imbegħren bir-rabja. Għal mument bqajt dieħel fl-għamara, imbagħad xgħelt id-dawl tal-kmamar, tal-kċina, tal-kamra tal-banju. Qbadt inkanta ngħajjat kemm niflaħ, ħsilt ħasla idejja u tlaqt ’il barra. Domt fuq żewġ minuti biex nimposta l-ittri fil-kaxxa. Bdejt indeffishom ’il ġewwa għaxra għaxra. Xi wħud minnhom kelli ngħaffiġhom. Imbagħad imxejt tul il-Boulevard Montparnasse sa Triq d’Odessa. Waqaft quddiem vetrina ta’ ħanut tal-qomos, u meta lmaħt wiċċi fiha ħsibt: “Għal-lejla.”

Intasabt fil-parti ta’ fuq ta’ Triq d’Odessa, tefgħa ta’ ġebla ’l bogħod minn fanal tat-triq, u qgħadt nistenna. Għaddew żewġ nisa. Kienu id f’id, il-bjonda kienet qed tgħid:

“Kienu poġġew xi twapet mat-twieqi kollha, u n-nobbli tal-pajjiż kienu qed jieħdu sehem fil-ġilwa.”

“Mela kienu bla flus?”

“M’hemmx għalfejn tkun bla flus biex taċċetta xogħol li jqallgħek ħames luwiġi kuljum.”

“Ħames luwiġi!” skantat is-samra. Hi u għaddejja minn maġenbi kompliet tgħid: “U mbagħad, nimmaġina li kienu jieħdu gost ixiddu l-kostumi tal-antenati tagħhom.”

Tbiegħdu. Kont qiegħed inħoss il-bard, imma kont qed negħreq qatigħ. Dikment rajt tlett irġiel ġejjin; ħallejthom jgħaddu: kelli bżonn sitta. Dak tax-xellug ħares lejja u ċaqċaq waħda lsienu. Jien dawwart ħarsti ’l hemm.

Fis-sebgħa u ħamsa, żewġ gruppi li kienu qed isegwu ’l xulxin mill-qrib feġġew mill-Boulevard Edgar-Quinet. Kien hemm raġel u mara ma’ żewġt itfal. Warajhom kienu ġejjin tliet nisa anzjani. Middejt pass ’il quddiem. Il-mara dehret irrabjata u bdiet tissossa lit-tifel minn driegħu. B’leħen mkarkar ir-raġel qal:

“X’uġigħ ta’ ras fih dal-imqarċaċ ukoll!”

Qalbi tant bdiet tħabbat illi qabdu juġgħuni dirgħajja. Imxejt ’il quddiem u qgħadt quddiemhom, immobbli. Subgħajja, fil-but, kienu rotob ħaxu madwar il-grillu.

“Skużani,” qal ir-raġel waqt li mbuttani.

Ftakart li kont għalaqt il-bieb tal-appartament, u dil-ħaġa fixlitni: kont ser nitlef ħin prezzjuż biex niftħu. In-nies tbiegħdu. Dort lura u qbadt insegwihom mekkanikament. Iżda l-aptit li nispara fuqhom kien telaqni. Intilfu fil-folla tal-bulevard. Mort nissiegħen mal-ħajt. Smajt it-tmienja jdoqqu u anke d-disgħa. Qgħadt intenni lili nniffsi: “Imm’għala għandi noqtol ’il dan-nies meta huma ġa mejtin?”, u kelli aptit nidħak. Ġie kelb ixammem ma’ saqajja.

Meta dak ir-raġel godli għadda minn biswiti, inħsadt u mort nitrod warajh. Kont qed naralu t-tinja tar-raqba ħamra bejn it-tomna u l-għonq tas-surtun. Kien qed jimxi daqsxejn imferċaħ u jieħu n-nifs bil-qawwi, kien jidher sod. Ħriġt il-pistola: kienet liemja u kiesħa, bdiet tqażżiżni, ma kontx qed niftakar sewwa x’suppost kelli nagħmel biha. Daqqa kont qed inħares lejha u daqqa lejn ir-raqba ta’ dat-tizju. It-tinja tar-raqba kienet qed titbissimli, bħal fomm imbissem u mqit. Kont qed nistaqsi lili nnifsi jekk kontx ser immur narmi l-pistola f’xi katusa.

F’daqqa waħda dat-tali dar lejja u ħarisli b’bixra mfantsa. Għamilt pass lura.

“Xtaqt... nistaqsik...”

Ma kienx jidher li qed jisma’, kien qed iħares lejn idejja. Temmejt ngħid bi tbatija:

“Tista’ tgħidli fejn tiġi Triq de la Gaîte?”

Kellu wiċċu mimli, u xufftejh bdew jirtogħdu. Ma qal xejn, mattar idu ’l barra. Imxejt iżjed lura u għedtlu:

“Nixtieq...”

F’dak il-waqt fhimt li kont ser naqbad inwerżaq. Ma ridtx: fajjartlu tliet tiri ġo żaqqu. Waqa’ żorba fuq irkupptejh, b’xeħta t’idjota, u rasu daret fuq spalltu tax-xellug, bħal rota.

“Ja bagħal,” għedtlu, “ja bagħal imġiddem!”

Ħrabt. Smajtu jisgħol. Smajt ukoll xi għajjat u passi mlebbta minn warajja. Xi ħadd staqsa: “X’inqala’? Qed jiġġieldu?” Imbagħad dlonk xi ħadd għajjat: “Għall-assassin! Għalih!” Lanqas ġietni f’rasi li dal-għajjat kellu x’jaqsam miegħi. Iżda deherli heddiedi, bħas-sireni tal-pumpiera meta kont għadni tifel. Heddiedi u kemxejn ridikolu. Kont qed inkarwat b’saqajja ma’ sormi.



Biss, kont għamilt żball ma jinħafirx: minflok erġajt tlajt Triq d’Odessa versu l-Boulevard Edgar-Quinet, kont qiegħed ninżilha ’l isfel versu l-Boulevard Montparnasse. Meta ntbaħt b’dan kien tard wisq: kont diġà qiegħed f’nofs il-kotra, bosta wċuħ mistagħġba kienu qed iduru lejja (niftakar dak ta’ mara kollha żebgħa li kellha kappell aħdar bil-pjumi), u kont qed nisma’ ’l dawk il-boloh ta’ Triq d’Odessa jħanġru “assassin assassin” wara dahri. Ħassejt id fuq spallti. Hemmhekk tlift rasi: ma ridtx immut mgħaffeġ min dik il-folla. Erġajt skargajt żewġ tiri. In-nies qabdu jwerżqu u jinferqu. Dħalt niġri f’kafetterija. Jien u għaddej il-klijenti qamu bilwieqfa iżda ma ttanta jwaqqafni ħadd. Qsamt il-kafetterija minn tarf sa tarf u ssakkart fil-loki. Fil-pistola kien għad fadalli balla waħda biss.

Għadda mument. Kont bla nifs u għadni nilheġ. Oħroġ il-għaġeb, kien hemm skiet perfett, bħalkieku n-nies kienu siktu għal tal-apposta. Għollejt l-arma s’għajnejja u rajt dik it-tqajba sewda u tonda: il-balla kellha toħroġ minn hemmhekk; il-porvli kellu jaħraqli wiċċi kollu. Irħejt driegħi ’l isfel u qgħadt nistenna. Waslu f’ħakka t’għajn, inkiss nkiss; mit-tkaxkir tas-saqajn mal-art li smajt, kellhom ikunu truppa sħiħa. Qagħdu jpespsu xi ftit imbagħad siktu. Jien kont għadni nilheġ u ħsibt illi kienu qegħdin jisimgħuni nonfoħ min-naħa l-oħra tal-paraventu. Xi ħadd mexa ’l quddiem bil-mod u heżżeż il-pum tal-bieb. Bilfors li kien imrassas mal-ħajt, ħalli jevita l-balal tiegħi. Xorta waħda kelli aptit nispara, iżda l-aħħar balla kienet għalija.

“X’qed jistennew?” staqsejt bejni u bejn ruħi. “Jekk jintefgħu għal fuq il-bieb u jifqgħuh f’salt, ma jkollix ħin inneħħi ħajti b’idejja, u jaqbduni ħaj.” Iżda ma kienu qed jgħaġġlu xejn, kienu qed iħalluli l-ħin kollu biex immut. Kienu qed jibżgħu, dawk il-qatta liba.

Wara ftit għola leħen:

“Ejj’iftaħ, m’aħna ser nagħmlulek xejn.”

Kien hemm waqt ta’ skiet, u l-istess leħen żied jgħid:

“Taf tajjeb li m’għandekx ċans taħrab.”

Ma weġibtx, kont għadni nilheġ. Biex nagħmel il-qalb ħalli nispara, qgħadt ngħid lili nnifsi: “Jekk jaqbduni dawk ser iħassruni, ser ikissruli snieni, forsi jifqgħuli għajni.” Xtaqt kieku nsir naf jekk dak il-godli kienx miet. Kelli mnejn drobtu biss... u ż-żewġ balal l-oħra, forsi ma kienu laqtu ’l ħadd... Dawk żgur kienu qed iħejju xi ħaġa, tgħid kienu qed ikaxkru xi oġġett tqil mal-art? Daħħalt il-kanna ġo ħalqi bil-ħeffa, u gdimtha bis-saħħa. Iżda ma stajtx nispara, u lanqas inpoġġi sebgħi fuq il-grillu ma stajt. Reġa’ waqa’ s-skiet.

Allura rmejt il-pistola u ftaħtilhom il-bieb.

Mużika: Song of Joy - Nick Cave & The Bad Seeds

29

Mużika: April - Deep Purple

Tmiem l-ewwel abbozz...

Mużika: Day Is Done - Nick Drake

Saudade Existencial

“There is, in fact, no way back either to the wolf or to the child. From the very start there is no innocence and no singleness. Every created thing, even the simplest, is already guilty, already multiple. It has been thrown into the muddy stream of being and may never more swim back again to its source. The way to innocence, to the uncreated and to God leads on, not back, not back to the wolf or to the child, but ever further into sin, ever deeper into human life... All birth means separation from the All, the confinement within limitation, the separation from God, the pangs of being born ever anew. The return into the All, the dissolution of painful individuation, the reunion with God means the expansion of the soul until it is able once more to embrace the All.” - Hermann Hesse



“Fis-sewwa, m’hemm l-ebda triq lura, la lejn il-lupu u lanqas lejn it-tifel. Sa mill-bidunett, la hemm innoċenza u lanqas singularità. Kull ħaġa maħluqa, anke dik l-iżjed sempliċi, diġà hija ħatja, diġà hija multipla. Ladarba tkun intefgħet fil-fluss imtajjen ta' l-essri, ma tkun tista’ qatt terġa’ tgħum lura lejn is-sors tagħha. It-triq lejn l-innoċenza, versu l-istat mhux maħluq u lejn Alla, ma twassalx lura, le, ma twassalx lura lejn il-lupu jew lejn it-tifel, iżda iżjed ’il ġewwa fid-dnub, iżjed ’l isfel fil-ħajja umana... Kull twelid ifisser firda mill-Assolut, il-ħbis fiċ-ċokon, il-firda minn Alla, l-ispażmi ta' twelid li jibqa' għaddej għal dejjem. Ir-ritorn fl-Assolut, it-taħlil ta’ l-individwalizzazzjoni doloruża, it-twaħħida mill-ġdid ma’ Alla, jikkonsistu f’li r-ruħ titwessa’ u titwessa’ sakemm tkun tista’ terġa’ titħaddan mill-ġdid ma’ l-Assolut.” – Hermann Hesse

Mużika: Piano Concerto No. 23 in A Major, KV488: Adagio (parti) - Wolfgang Amadeus Mozart

- Jiġu mas-Sebħ - 17 ta' Ottubru 2008, Foyer Européen, Rue Heine, Luxembourg Ville, 20:00

Lejla ta' mużika u letteratura f'ġieħ Albert u Jane Marshall, radd ta' ħajr għal kulma kkontribwew matul ħajjithom mhux biss għat-televixin u l-letteratura, iżda għall-kultura Maltija f'sens wiesa'.

Bis-sehem ta' erba' kittieba mistednin minn barra l-Lussemburgu.

Albert Marshall jidderieġi siltiet mid-dramm 4.48 Psychosis ta' Sarah Kane, bis-sehem tal-atturi Sephora Gauci, Silvana Izzo Clarke, Jane Marshall u Mark Vella. Stage manager: Reno Saliba.

Novelli ta' Pierre J. Mejlak, Immanuel Mifsud u Alex Vella Gera.

Poeżija ta' Norbert Bugeja, Antoine Cassar, Claudia Gauci, Kevin Saliba u Joseph Spiteri.

Mużika ta' Carmen Borg, Joseph Debono (pjanu) u Roberta Spiteri (flawt).

Jaqraw ukoll John Degiorgio, Tony Gaffiero, Mark Vella u Anna Zammit.



It-titlu "Jiġu mas-sebħ" meħud milll-ewwel vers tal-poeżija Misteru Buffu ta' Albert Marshall.

Illustrazzjoni ta' Maurice Tanti Burlò (mill-ktieb Diaspora).

Albert u Jane Marshall jirritornaw lejn Malta f'Novembru 2008.

Mużika: Bourée - Jethro Tull

It-Tnabar tat-Tniebri Funebri

Erħulhom issammru l-imrietel f’twibitna!

Le, dat-traħħim ma jeħlisx ’l ħajjin jew
’l mejtin. Mhux bħat-tektika ta’ dis-sekonda
li 'ssa 'ssa qed izzikek u tiċħdek hij’ u ċċanfrek
biex toqgħod attent għal kull waqt f'kull mument.

Ejj’iżfnu mat-tnabar tat-tniebri funebri
b'dawk il-għajnejn imberrqin ħomor nar
f'kull ħin. Minn Sinope ġej, Djoġene jsibuni,
tabilħaqq henjin dawk li jixtarruni u jifhmuni.

Ara’rħulhom issammru l-imrietel f’twibitna!
Ħalluhom itambru u jħambqu l-prexxa t’iss’issa!

Sadattant, se mmur
nitlesta għas-sagrifiċċju,
sabiex niskolpixxi sod fil-ħaġar
inriffed, nifferma u ntella’ bħal Menħir
dat-torri dinam’ku tad-dinamite ta’ l-essri.

Mel’erħulhom jissammru l-imrietel f’twibitna...

Kevin Saliba
Novembru 2006

Mużika: Atrocity Exhibition - Joy Division

Tradosofija (3)Il-Filosofija Dejjiema - Aldous HuxleyRiflessjonijiet dwar Sies il-Essri

Philosophia Perennis — the phrase was coined by Leibniz; but the thing — the metaphysic that recognizes a divine Reality substantial to the world of things and lives and minds; the psychology that finds in the soul something similar to, or even identical with, divine Reality; the ethic that places man's final end in, the knowledge of the immanent and transcendent Ground of all being — the thing is immemorial and universal.

Rudiments of the Perennial Philosophy may be found among the traditionary lore of primitive peoples in every region of the world, and in its fully developed forms it has a place in every one of the higher religions. A version of this Highest Common Factor in all preceding and subsequent theologies was first committed to writing more than twenty-five centuries ago, and since that time the inexhaustible theme has been treated again and again, from the standpoint of every religious tradition and in all the principal languages of Asia and Europe.

(The Perennial Philosophy – Aldous Huxley)


At the core of the Perennial Philosophy we find four fundamental doctrines.

First: the phenomenal world of matter and of individualized consciousness - the world of things and animals and men and even gods - is the manifestation of a Divine Ground within which all partial realities have their being, and apart from which they would be non-existent.

Second: human beings are capable not merely of knowing about the Divine Ground by inference; they can also realize its existence by a direct intuition, superior to discursive reasoning. This immediate knowledge unites the knower with that which is known.

Third: man possesses a double nature, a phenomenal ego and an eternal Self, which is the inner man, the spirit, the spark of divinity within the soul. It is possible for a man, if he so desires, to identify himself with the spirit and therefore with the Divine Ground, which is of the same or like nature with the spirit.

Fourth: man’s life on earth has only one end and purpose: to identify himself with his eternal Self and so to come to unitive knowledge of the Divine Ground.

(Introduction to the Bhagavad-Gita - Aldous Huxley)


* * * * * * * * * *

Philosophia Perennis – din il-frażi kien ħalaqha Leibniz; iżda l-kunċett – il-metafiżika li tagħraf Realtà Divina li hi essenzjali fid-dinja ta’ l-affarijiet u tal-ħajjiet u ta’ l-imħuħ; il-psikoloġija li ssib fir-Ruħ xi ħaġa li hi simili għar-Realità Divina jew anke identika għaliha; l-etika li tpoġġi l-għan aħħari tal-bniedem fis-Sies immanenti u traxxendenti ta’ kull ma hu – il-kunċett ilu minn żmien żemżem u huwa universali.

Xi prinċipji elementari tal-Filosofija Dejjiema jistgħu jinstabu fost l-għerf tradizzjonali tal-popli primittivi f’kull reġjun tad-dinja, u fil-forom l-iżjed evoluti tagħhom dawn għandhom posthom f’kull reliġjon superjuri. Verżjoni ta’ dan l-Akbar Fattur Komuni tat-teoloġiji preċedenti u sussegwenti kollha kienet inkitbet għall-ewwel darba iżjed minn ħamsa u għoxrin seklu ilu, u minn dak iż-żmien ’l hawn din ġiet ittrattata kemm-il darba, mill-perspettiva rispettiva ta’ kull tradizzjoni reliġjuża u fl-ilsna ewlenin kollha ta’ l-Ażja u ta’ l-Ewropa.

(Il-Filosofija Dejjiema – Aldous Huxley)


Fil-qalba tal-Filosofija Dejjiema nsibu erba’ duttrini fundamentali.

L-ewwel: id-dinja fenomenali tal-materja u tal-koxjenza individwalizzata – id-dinja ta’ l-affarijiet, ta’ l-annimali, tal-bnedmin kif ukoll ta’ l-allat – hija l-manifestazzjoni ta’ Sies Divin, li r-realtajiet parzjali kollha għandhom l-Essri tagħhom fi ħdanu, u li kieku kienu mifrudin minnu ma kinux ikunu jeżistu.

It-tieni: l-essri umani m’humiex sempliċement kapaċi jsiru jafu dwar is-Sies Divin b’mod deduttiv; huma jistgħu jintebħu l-eżistenza tiegħu permezz ta’ intuwizzjoni diretta, li hija superjuri għar-raġunar argumentattiv. Dan l-għerf immedjat jgħaqqad l-għerf innifsu ma’ dawk li jsiru jafuh.

It-tielet: il-bnedmin għandhom natura doppja, ego fenomenali u Essri Etern, li huwa l-Essri Ġewwieni, l-Ispirtu, dik ix-Xrara ta’ Divintà fi ħdan ir-Ruħ. Huwa possibbli għall-bnedmin, dejjem jekk ikunu jridu, li jidentifikaw ruħhom ma’ l-Ispirtu u għalhekk mas-Sies Divin, li fin-natura tiegħu huwa l-istess jew simili għall-Ispirtu.

Ir-raba’: fil-ħajja l-bnedmin għandhom għan u skop wieħed biss: li jidentifikaw ruħhom ma’ l-Essri Etern sabiex jaslu għall-għerf li jgħaqqadhom mas-Sies Divin.

(Introduzzjoni għall-Bhagavad-Gita - Aldous Huxley)

Mużika: Aegian Sea - Aphrodite's Child

Remembering Richard Wright

Richard Wright
(1943–2008)


Remember A Day

Remember a day before today
A day when you were young
Free to play along with time
Evening never comes

Sing a song that can't be sung
Without the morning's kiss
Queen, you shall be it if you wish
Look for your king

Why can't we play today?
Why can't we stay that way?

Climb your favourite apple tree
Try to catch the sun
Hide from your little brother's gun
Dream yourself away

Why can't we reach the sun?
Why can't we blow the years away?

Blow away
Blow away...
Remember
Remember...




Mużika: Remember A Day - Pink Floyd

On Nietzsche and the madness of sages

"I've always been mad, I know I've been mad, like the most of us are... very hard to explain why you're mad, even if you're not mad..." - The Great Gig In The Sky, Pink Floyd

A recent acquaintance of mine told me that the state of mind of a sage is also a state of madness, not different from that of Nietzsche’s. So even the sage is a "fool", he concluded. To some extent, I agree: the sage is also in a state of madness, but certainly not in a lunatic sense. He's mad, granted, but no fool.

I have always seen madness as an existential imperative. Our psyche is very strange – it’s paradoxical to the core. That’s why I feel that most logical psychologies are fundamentally erroneous, because they’re totally disconnected from most of our innate drives that makes us human. Our daily sensory experiences are usually relatively humdrum, and yet intuitively we all know that there must be more. No wonder, then, that we do all sorts of things to become mad. Kulħadd irid isir mandra, as we say in Maltese. But it's not a question of misbehaving as society often sees it. It's a deep urge that needs to be dealt with, but not through denial or suppression but through a significant its creative expression and a conscious transformation.

The obsession of the young Nietzsche with the Greek mythological god Dionysius illustrates very well our innate desire to brake free from the chains of Reason, and hence his high esteem of Richard Wagner. In his music, Nietzsche saw an outburst of Passion, much akin to the Dionysian cults of the Ancient Greeks. And yet most of our priests and psychologists keep telling us that we have to be sane: “You shouldn’t do this, as this is not normal. This is crazy,” and so it goes. In this sense I think that most religions and psychologies inevitably become anti-life. When natural madness is systematically suppressed, our Will doesn’t give up the ghost– it can only get hysteric. What we refuse, resists, remarked Carl Jung.

Salvadore Dali was said to be mad. But once he observed that the difference between him and a madman is that he is not mad. And rightly so, as unlike Nietzsche, his madness wasn’t pathological. Dali might have been an eccentric of sorts, but he never became dysfunctional. His madness was a non-rational state of being in which inner vision is expanded and normal perception is transcended. And that is not a pathology, but artistic genius.

Arthur Rimbaud’s approach was even more radical. When he was just seventeen, he declared: “I wish to be a poet, and I am working to make myself into a seer: you will not understand at all, and I would not nearly know how to explain it to you. It's a question of coming to the unknown through the disordering of all the senses. The suffering is enormous, but one must be strong, be born a poet, and I have come to terms with my destiny as a poet. It's not at all my fault. It's wrong to say ‘I think’; one ought to say ‘I am being thought’ - Forgive the play on words - I is another.”

Even this can pass as madness, but it is a radically different madness from that of psychotics. The latter, yes, are “fools”, but Rimbaud and Dali were great geniuses. In his classic treatise The World as Will and Representation, the great philosopher of aesthetics Arthur Schopenhauer described these profoubd shifts in consciousness as follows: “Only through the pure contemplation… which becomes absorbed entirely in the object, are the Ideas comprehended; and the nature of genius consists precisely in the preeminent ability for such contemplation… This demands a complete forgetting of our own person.” Then, in his Parerga and Prolegomena, he concluded: "On the occurrence of an aesthetic appreciation, the will thereby vanishes entirely from consciousness.”

Schopenhauer has also suggested that art has a greater transcendental value than philosophy, relegating the latter to a subsequent rationalization of personal experience. Logic, reason and philosophy alone were never meant to reach these domains of consciousness. Immanuel Kant, in his Critique of Pure Reason, makes a similar compelling argument, and views Reason and Sensory Perception as mere practical faculties of Being that are only appropriate for everyday experience. Their nature is pragmatic, not transcendental: “Human reason has this peculiar fate that in one species of its knowledge it is burdened by questions which, prescribed by the very nature of reason itself, it is not able to ignore, but which, as transcending all its powers, it is also not able to answer, he wrote.

It is my firm conviction that after the advent of Kant the role of most philosophy became relatively superfluous. I'm not surprised in fact that not know too many intellectual artists self-identify exclusively as philosophers. An artist cannot afford to waste all his waking hours in his head. “No hope here, No orietur. Science and fortitude, torture is certain,” as Rimbaud famously observed in his splendid poetical take on Eternity.

The biggest problem with the artistic form of madness, however, is the inexorableness of its impermanence. When we come to the yogis and sages, however, we see that the nature of transcendence becomes even more drastic. Rimbaud said “I is another”, but some Ramana Maharishi, through meditation, would simply realize that in an absolute sense the personal ‘I’ is not, period - it was simply all fiction. The sage knows from experience that there is only one Self, common to all. It is also qualitatively identical with the transcendental cause of the Kosmos. Indeed, from an absolute perspective, subject and object, cause and effect, and transcendence and immanence are perceived as essentially one, as everything is included, reconciled and transcended in non-dual consciousnesses. By normal standards, this might seem as sheer madness, but its results, as so many enlightened beings have testified, is Self-Realization, direct perception with Ultimate Reality and everlasting bliss. It is only here that madness leads to existential sanity; it is a stateless state in which madness becomes as lucid as it can be.

The proof of the pudding is in the eating, and indeed, the outcomes of such self-transformations are indeed very tangible. It is clearly observable that most of these sages rank are among the most blissful and peaceful beings on earth, and which is more, they are existential to the full. And of course, they are undeniably mad, but it is that sort of madness that happens when one’s true nature has been finally revealed. Once the mystic G. I. Gurdjieff stated: “Life is real only then, when I am,” with the “I am” reaching out to all the Kosmos, in the knowledge that the Universe is an extension of one communal being. This was the same realization that led Gautama Buddha to declare to his disciples that he is “awakened”. Similarly, in the Gnostic and Christian traditions, we find Christ’s often-misunderstood assertions that “Indeed, before Abraham I am.” and “I am that I am”, respectively. In the Vedic tradition, then, this state of Self-Awareness is commonly expressed in the Sanskrit formula “tat tvam asi” - That thou art - the immanent eternal Self is one with The Absolute. Such statements form the core of what Aldous Huxley described as The Perennial Philosophy.

I do not believe that there can be any higher goal in terrestrial Existence. Only then, I believe, we could be able to talk seriously about the advent of the Übermensch. This New Man, nevertheless, will not be incited by some egotistical will-to-power or by vain delusions of grander, but by a constant determination to enlighten and liberate all others from all bondages, false associations and illusive dualities. Seeing the same Self in all things, this New Man will be chiefly concerned with teaching the science of Self-Knowledge. Indeed, the Übermensch will be a Universal Bodhisattva whose call is an introspective initiation into communal madness in oneness.

Thus the New Man's version of Rimbaud’s manifesto would probably read as follows: “I wish to know the Truth, and I am working to make myself into a visionary; you will not understand at all, and I would not nearly know how to explain it to you. It's a question of coming to the unknown through the withdrawal from all circular reasoning and sensoury perceptions. The suffering is enormous, but one must be strong, be born a visionary, and I have come to terms with my destiny as a visionary. It's not at all my fault. It's wrong to say ‘I think’; one ought to say ‘I am beyond thought’ - Forgive the play on words - I Is The All.”

This does not necessarily mean that he will deny the world categorically. Virtually all doctrines that did so gave rise to innumerable pathologies and their goals was seldom attained. Truth seeking can never be anti-life, but life affirming. Rather than a pleasure seeker, however, the New Man will be a pleasure witness – a man who partakes in Existence fully without loosing his focus on his ultimate target. The New Man will be both body and soul, earth and sky, male and female, a philosopher and a contemplative, an artist and a scientist, sexual and spiritual, deeply religious yet in a sense secular, both worldly and outwardly. He will reject nothing because he knows he is everything. As Nietzsche himself once observed, a tree that longs to reach the skies must sink its roots to the bottom of the earth. In this sense, the gist of Osho’s vision of Zorba the Buddha is decidedly pertinent.

It can be argued that at the end of his functional life, Nietzsche showed some latent signs of coming closer to these profound realizations, but his obstinate ego did not permit him to penetrate the center. He was too much of an egotist to give up his deep-seated persona of a scholarly phenomenologist. He seldom moved any closer from the periphery of Existence, instead opting to observe all ephemeral phenomena from the exterior, and thus his inner space remained virtually unexplored. Thus, he could never come in touch with the Ultimate Reality lying at the foundation of our world, and so his existential communion with the Ground of Being never really ensued. The last original book he penned, known as Ecce Homo, is in fact an upsetting testimony of his egocentric state of consciousness. It is certainly a genial work of huge literary and philosophical value, but it never sheds any revelatory light on the perennial problems that he initially had set himself to solve.

All things considered, I see Friedrich Nietzsche as zealous seeker who was constantly near but yet always far away from his ultimate goal. But the fate of a genius is dreadfully uncompromising. It does not tolerate any nonsense. A genius has two choices: either he transcends or he’s finished.

So of course, by all means, do become mad, but totally so. As the last line of Radiohead’s “Street Spirit” says: “immerse yourself in love.”

Mużika: Street Spirit - Radiohead